رویت هلال

Views: 6

یکی از مسائل فقهی که مردم هر ساله درباره آن سردرگم می شوند مسئله رویت هلال اول ماه قمری است. همه مراجع معتقدند باید برای ورود به ماه رمضان و روزه گرفتن ماه رویت شود و مبنای این فتوا روایتی است که می گوید: «صُمْ لِرُؤْیَتِهِ وَ أَفْطِرْ لِرُؤْیَتِهِ وَ إِیَّاکَ وَ الشَّکَّ وَ الظَّنَّ؛[۱] با رؤیت روزه بگیرید و افطار کنید و از (اعتماد به)شک و گمان بپرهیزید.»
اما چرا این همه اختلاف درباره دیده شدن هلال ماه رمضان و شوال وجود دارد؟ و اصلا تکلیف مردم در این خصوص چیست؟ آیا می شود به حکم حاکم اعتماد کرد؟ در ادامه به بررسی این موضوعات می پردازیم.

خودتان ماه را رویت کنید

رویت هلال در مبانی فقهی بر عهده خود مکلف گذاشته شده است، یعنی لازم نیست حتما منتظر رای مرجعمان باشیم، بلکه اگر به طریق صحیح خودمان ماه را ببینیم، می توانیم به اطمینان خود عمل کنیم.
آیت الله مکارم شیرازی در خصوص راه حل اختلافاتی که هر سال بر سر این موضوع پدید می آید می فرماید:
«مشکل اصلى در این است که با مسأله رؤیت هلال که از «موضوعات» است مانند یک مسأله فقهى و «حکمى از احکام شرع» برخورد مى‏ کنیم. در حالى که میدانیم مردم هر چند در مسائل و احکام فقهى یا باید مجتهد باشند یا از مجتهدى پیروى کنند، ولى در موضوعات (مانند رؤیت هلال) هر کس مى ‏تواند به یقین و اطمینان خود عمل کند.»[۲]

مراجع متاخر و متاثر هم عموما می گویند اگر از قول هیئت دانان برای مکلف یقین و به قول بسیاری اطمینان که همان یقین عرفی است حاصل شد که اول ماه است، باید به آن عمل کند.

همچنین در رساله ها پنج راه برای اثبات اول ماه قمری ذکر شده است که پنجمی اختلافی است. این راه ها را بر اساس فتاوای آیت الله سیستانی در ذیل می آوریم:
۱٫ آنکه خود انسان ماه را ببیند.
۲٫ عده‌ای که از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا می شود بگویند ماه را دیده ایم و همچنین هر چیزی که به واسطه آن یقین حاصل شود.
۳٫ دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم.
۴٫سی روز از اول ماه شعبان بگذرد.
۵٫ پنجمین راه حکم حاکم شرع است که آیت الله سیستانی آن را نمی پذیرند، مگر اینکه از حکم او یا ثابت شدن ماه نزد او اطمینان به دیده شدن ماه حاصل شود.

بیشتر بخوانیم:
رویت هلال ماه رمضان، رویت هلال شوال
رویت هلال از منظر فقهی

اگر می خواهی خودت هلال را رویت کنی

گفته شد هر کس می تواند ماه را خودش رویت کند؛ اما رویت هلال ماه به همین سادگی هم نیست و ویژگی های خاص خودش را دارد، به همین دلیل پیشنهاد می شود برای اینکه به این سختی ها نیفتید، به نظر اهل خبره اعتماد کنید. اما برای کسانی که می خواهند خودشان اقدام کنند و هلال ماه را ببینند لازم است به مسائلی دقت کنند که ما به طور خلاصه بخشی از آن ها را ذکر می کنیم.
ماه دو حرکت دارد یکی چرخش به دور خود و یکی هم چرخش به دور زمین که این چرخش دوم ماه قمری را شکل می دهد. تقریبا ماه حداقل ۲۹ روز و بیش از دوازده ساعت زمان می خواهد تا به دور زمین بچرخد.
از طرفی ماه نسبت به ما که از زمین آن را می بینیم سه حالت پیدا می کند: حالت کاملا تیره که از آن به محاق یا اقتران یاد می کنند؛ این حالت که در اثر قرار گرفتن ماه بین زمین و خورشید حاصل می شود حتی با تلسکوپ هم دیده نمی شود. حالت دیگر کاملا روشن یا بدر؛ زمانی که زمین بین ماه و خورشید باشد. و حالت سوم زمانی است که ماه از حالت کاملا تیره به سمت روشنایی می رود که از آن به تولد هلال ماه یاد می کنند.
وقتی هلال ماه متولد می شود، آن قدر کم نور است که با چشم مسلح هم دیده نمی شود؛ اما پس از حدود یک ساعت و پنجاه دقیقه با چشم مسلح دیده می شود و پس از چند ساعت که روشن تر شد با چشم طبیعی هم قابل رویت خواهد شد.[۳]
پس اگر بخواهید با چشم طبیعی این پدیده را مشاهده کنید باید سیر بالا را لحاظ کنید.

چرا گاهی نظر علما درباره هلال ماه مختلف می شود؟

شاید جالب باشد که بدانید بیشتر اختلافات در رویت هلال، به برداشت مراجع از روایت امام صادق که در مقدمه گذشت بر می گردد.
بعضی از مراجع می‌گویند منظور روایت از اینکه دستور به رویت می دهد، رویت به وسیله چشم غیر مسلح است، زیرا اینگونه روایات که کلی هستند و راه رسیدن به حکم را بیان نمی کنند، حمل بر اسباب عادی متداول بین مردم می شوند.
از طرفی برخی دیگر از مراجع گفته اند در آن زمان امام علیه السلام فقط دستور به رویت هلال می دهد و اصلا درباره اینکه با چه وسیله ای ماه رویت شود حرفی نمی زند، لذا حتی می شود با تلسکوپ هم هلال را رویت کرد.
حال با وجود اینکه مراجع می گویند مبنای چشم مسلح و غیر مسلح تقلیدی است، تکلیف مردمی که مرجعشان به طور مثال چشم غیر مسلح را قبول دارد ولی مراجعی که مبنای چشم مسلح را نیز قبول دارند بگویند ماه رویت شده چیست؟ این شخص باید چه کار کند؟
همانطور که در راه های اثبات اول ماه گذشت، هر چیزی که یقین آور و عقلایی است می تواند برای مکلفین حجت باشد. حالا باید دید آیا رویت با چشم مسلح عقلایی هست یا نه؟

همه‌ ی مردمی که نمی‌دانند اوضاع و احوال چگونه است، یا تفحص هم کرده‌اند، ولی چیزی برای آنان ثابت نشده است، به مجرد این‌ که حاکم حکم کرد بر همه‌ی آنها واجب است که اطاعت کنند.

برای این منظور باید به این سوال پاسخ دهیم که آیا قول کسانی که از ابزار جدید استفاده می کنند و به اصطلاح نجوم دان هستند و علم هیئت می دانند درباره رویت هلال حجت است یا نه؟

رضا مختاری در مقاله «اعتبار قول هیئت دانان در رویت هلال» می گوید:
«مراجع متاخر و متاثر هم عموما می گویند اگر از قول هیئت دانان برای مکلف یقین و به قول بسیاری اطمینان که همان یقین عرفی است حاصل شد که اول ماه است، باید به آن عمل کند.»[۴]
وی در ادامه کسانی را که قواعد ریاضی علم هیئت را یقین آور نمی دانند، متصف به آگاه نبودن و اهل فن نبودن می کند.
البته حتی کسانی که قائل به رویت با چشم غیر مسلح هستند نیز کمک گرفتن از ابزار جدید در جهت رویت ماه را جایز می دانند. آیت الله سید محمود شاهرودی که قائل به رویت با چشم طبیعی است در اینباره می گوید:
«تعیین محل هلال به کمک دستگاه و سپس دیدن آن با چشم عادى، اشکال ندارد. بنابراین، هرگاه هلال، قابل رؤیت باشد، هر چند مقدمات رؤیت، به کمک این دستگاههافراهم شده باشد، کفایت مى کند و هلال ثابت مى شود.»[۵]

باید از حکم حاکم تبعیت شود

بسیاری از فقها رای حاکم در این موارد را حجت می دانند به طور مثال شیخ صدوق یکی از بزرگانی است که رای حاکم را حجت می داند و می گوید:
«من کان فی بلد فیه سلطان فاصوم معه و الفطر معه» یعنی اگر در یک شهری حاکم حضور داشت مسائل روزه و تشخیص عید فطر بر عهده هم او می باشد.[۶]
حالا فرض کنیم در یک سالی رای فقها با حاکم تفاوت پیدا کرد، در اینصورت باید چه کار کرد؟
برخی مانند شیخ انصاری مخالفت با نظر فقیهی که متصدی امور است را جایز نمی دانند، [۷] اما حتی اگر به نظر مراجع فعلی این مخالفت جایز هم باشد، همانطور که در راه های اثبات اول ماه گذشت، اگر از قول حاکم شرع اطمینان حاصل شود می توان به آن عمل کرد.
علاوه بر اینکه این موضوع از هرج و مرج و اختلاف نظر نیز جلوگیری می کند و در نهایت این وحدت نظر به نفع جامعه اسلامی است.
حضرت آیت الله خامنه ای نیز حکم حاکم اسلامی را برای کسانی که مسئله رویت برایشان روشن نشده است لازم التباع می دانند و در ادامه می فرمایند: « همه‌ ی مردمی که در کوچه و بازار راه می‌ روند و دنبال هلال نرفته‌ اند، یا اطلاعی پیدا نکرده‌ اند و نمی‌ دانند که اوضاع و احوال چگونه است، یا تفحص هم کرده‌ اند، ولی چیزی برای آنان ثابت نشده است، به مجرد این‌ که حاکم حکم کرد که امشب یا امروز شب یا روز عید فطر است و یا اول ماه می‌باشد، بر همه‌ی آنها واجب است که اطاعت کنند.»[۸]

از آنجایی که هر راه یقین آور عقلایی در اثبات اول ماه حجت است و از طرفی بحث رویت هلال یک بحث شخصی است، مکلفین می توانند خودشان در این موضوع اقدام کنند.
همچنین گفته شد اعتماد به قول هیئت دانان عقلایی است و همچنین اگر به رای حاکم اسلامی اطمینان پیدا کردیم می توانیم به آن عمل کنیم.
باید به این توجه داشت که ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری از لحاظ اتقان و عدالت شهره خاص و عام هستند و لذا بهتر است برای پایان دادن به اختلافات به رای حاکم اسلامی عمل شود.
پی نوشت ها:
[۱] استبصار،۲/۶۴
[۲] چند نکته درباره رؤیت هلال، مجله فقه اهل بیت ۱۳۸۴ شماره ۴۳
[۳]خلاصه ای از مقاله راه های مستقیم اثبات هلال به قلم خالد غفوری؛ مجله فقه اهل بیت، شماره ۶۹، ص ۲۲
[۴] مجله فقه تابستان ۱۳۸۳ شماره ۴۰
[۵] مقاله رؤیت هلال و ثبوت ماه، مجله فقه اهل بیت ۱۳۸۲ شماره ۳۶
[۶] من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۷۹
[۷] مقاله حکم حاکم دررویت هلال، حسن مهرآبادی، مجله حکومت اسلامی، سال پانزدهم، شماره اول، ص۱۲۳
[۸] بخشی از بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار اقشار مختلف مردم در روز سی‌ام ماه مبارک رمضان سال ۶۹ هجری شمسی