ویژه نامه عرفه روز دعا و نیایش – حسینیه بنی فاطمه اصفهان

فضیلت شب و روز عرفه
عبادات و دعا رشته اتصال انسان با مبدأ هستی و قدرت لایزال الهی هستند؛ از این رو لذا نمی توان گفت که دعا و عبادات، مخصوص ایّام خاص می باشند؛ اما زمانهایی وجود دارد که فرصت ویژه ای برای ارتباط با خداوند از طریق دعا و راز و نیاز است؛ چرا که رحمت خاص خداوند در آنها از مبدأ اعلی به سوی بندگان سرازیر می گردد و بنده باید تلاش کند خود را در معرض دریافت آن عنایات و رحمتهای ویژه الهی قرار دهد؛ چنانکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «اِنَّ لِرَبِّکُمْ فِی اَیّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها؛ به راستی برای پروردگار شما در روزهای روزگارتان عطایا و بخششهایی است، هوشیار باشید و خود را در معرض آنها قرار دهید.» و قرآن کریم نیز می فرماید: «وَذَکِّرْهُمْ بِاَیّامِ اللّهِ»؛ و روزهای خدا را به آنان یاد آوری کن.» یکی از این روزها، نهم ذیحجّه یعنی روز عرفه است که می توان آن را روز دعا و نیایش نام نهاد. مخصوصا برای کسانی که توفیق تشرّف به حج و حضور در صحرای عرفات را پیدا کرده اند. مرحوم شیخ عباس قمی درباره شب عرفه می گوید: «از لیالی متبرّکه و شب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. و کسی که آن شب را به عبادت بسر آورد، اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد.» وی در رابطه با روز عرفه نیز می گوید: «روز عرفه از اعیاد عظیمه [و بزرگ] است، هر چند به اسم عید نامیده نشده و روزی است که حق تعالی بندگانش را به عبادت و طاعت فراخوانده و سفره های جود و احسان خود را برای آنها گسترده و شیطان در این روز تحقیر و رانده شده و خشمناک است.»

عرفات، سرزمین شناخت و معرفت
در فاصله حدود ۲۱ کیلومتری شهر مکه، سرزمین مقدّسی است با پیشینه تاریخی دیرینه که نامش عرفات است. حاجیان پس از پوشیدن لباس احرام، برای انجام حج تمتع، راهی آنجا شده و از ظهر روز نهم ذیحجه تا غروب آفتاب، در این سرزمین وقوف می کنند و به دعا و نیایش می پردازند تا خدای رحمان، به آنها رحمت آورده، بار دیگر اجازه ورود به حرم را به آنان عطا نماید. تشنگان معرفت و عارفان عاشق، برای حضور در عرفات، شور و شوق فراوان از خود نشان داده، برای همنشینی با حضرت صاحب الأمر ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ـ که همه ساله در این موقف حضور دارند، سر از پای نمی شناسند. عَرَفاتْ از ریشه عَرَفَ گرفته شده و به گفته راغب: بیانگر شناخت آثار اشیاء همراه با تفکر و تدبّر است. این کلمه، اسمی مفرد است که در لفظ به صورت جمع آمده، اما جمع بسته نمی شود. و شاید دلیل آن، تفکیک ناپذیری اماکن بوده و با این استعمال، گوئی هر جزئی از این سرزمین را عرفه دانسته اند. این روزها حجاج بیت الله الحرام عازم سرزمین عرفات اند. سرزمینی که معطر به نوای اباعبدالله الحسین علیه السلام و دعای روح بخش عرفه ایشان است. اما عرفات کجاست؟ و چرا نام این منطقه نورانی عرفات نامیده شده است؟ عرفات، منطقه ای خارج از محدوده حرم و نزدیک مشعرالحرام است که «جبل الرحمه» و «مسجد نَمِره» در آن واقع است. وقوف در این سرزمین از ظهر روز نهم ذی حجه تا غروب آن برای کسانی که احرام حجّ تمتع بسته اند واجب و از ارکان حج است.

اعمال شب و روز عرفه
شب نهم از شب های متبرک و شب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن شب مقبول و دعا در آن مستجاب است. و کسی که آن شب را به عبادت بسر آورد اجر صد و هفتاد سال عبادت را دارد. برای شب عرفه چند عمل وارد شده است:

۱- دعایی که که روایت شده هر کس آن را در شب عرفه یا در شب های جمعه بخواند خداوند او را بیامرزد:

«اَللّهُمَّ یا شاهِدَ کُلِّ نَجْوی وَ مَوْضِعَ کُلِّ شَکْوی وَ عالِمَ کُلِّ خَفِیَّهٍ وَ مُنْتَهی کُلِّ حاجَهٍ یا مُبْتَدِئاً بالنعمِ علی العِباد..»

۲- تسبیحات عشر را که در اعمال “روز عرفه” آمده است را هزار مرتبه خوانده شود.

«سُبحانَ اللهِ قبلَ کل احد و سبحان الله بعد کل احد…»

۳- دعاء اللّهُمَّ مَنْ تَعَبَّاَ وَ تَهَیَّاَ را که در روز عرفه و شب و روز جمعه نیز وارد است، خوانده شود.

۴- زیارت امام حسین علیه السلام و زمین کربلا و ماندن در آنجا تا روز عید تا آنکه از شر آن سال نگاه داشته شود.

بررسی نقش روان شناختی دعا و نیایش در بهبود بیماران، با تکیه بر آیات و
دعای امام حسین علیه السلام در روز عرفه
دعای عرفه سالار شهیدان حضرت ابا عبداللّه الحسین (ع) یکی از دعاهای مأثوری است که از مضامین بلند و معارف عمیق برخوردار است. شرح تفصیلیِ همه فقره های آن، به چندین جلد کتاب نیازمند است. امام حسین (ع) در فرازی از این دعای نورانی به پیشگاه پروردگار عرضه می دارد: «لَوْ حَاوَلْتُ وَ اجْتَهَدْتُ مَدَی الاْءَعْصَارِ وَ الاْءَحْقَابِ لَوْ عُمِّرْتُهَا أَنْ أُوءَدِّیَ شُکْرَ وَاحِدَهٍ مِنْ أَنْعُمِکَ مَا اسْتَطَعْتُ ذَلِکَ إِلا بِمَنِّکَ الْمُوجَبِ عَلَیَّ بِهِ شُکْرُکَ أَبَدا جَدِیدا وَ ثَنَاءً طَارِفا عَتِیدا» امام حسین (ع) با تبیین ناتوانی انسان از ستایش خدا و این که بهترین راه ستایش خدا اظهار ناتوانی است، چنان که توجه به عجز از معرفت، معرفت خداست اظهار داشته اند: که اگر عمر طولانی به او دهند و او در این مدت با کوشش فراوان شکر یکی از نعمت های خدا را بخواهد به جا آورد، هرگز نمی تواند؛ زیرا توفیق شکر هر یک از نعمت های خدا، نعمت جدید است که نیاز به شکر تازه دارد و این شکر جدید نیز نعمت تازه ای است…. امام حسین علیه السلام در دعای عرفه عرضه می دارد که: أَنْتَ الَّذِی مَنَنْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَنْعَمْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَحْسَنْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَجْمَلْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَفْضَلْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَکْمَلْتَ، أَنْتَ الَّذِی رَزَقْتَ، أَنْتَ الَّذِی وَفَّقْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَعْطَیْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَغْنَیْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَقْنَیْتَ، أَنْتَ الَّذِی آوَیْتَ، أَنْتَ الَّذِی کَفَیْتَ، أَنْتَ الَّذِی هَدَیْتَ، أَنْتَ الَّذِی عَصَمْتَ، أَنْتَ الَّذِی سَتَرْتَ، أَنْتَ الَّذِی غَفَرْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَقَلْتَ، أَنْتَ الَّذِی مَکَّنْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَعْزَزْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَعَنْتَ، أَنْتَ الَّذِی عَضَدْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَیَّدْتَ، أَنْتَ الَّذِی نَصَرْتَ، أَنْتَ الَّذِی شَفَیْتَ، أَنْتَ الَّذِی عَافَیْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَکْرَمْتَ، تَبَارَکْتَ وَتَعَالَیْتَ. فَلَکَ الْحَمْدُ دَائِما وَ لَکَ الشُّکْرُ وَاصِبا أَبَدا. تو آن خدایی که منّت نهادی و نعمت دادی و احسان کردی؛ خدایی که جمال نمودی و برتری دادی و کامل ساختی و روزی رساندی و توفیق عطا کردی. تویی که بخشیدی و بی نیاز کردی و هدایت نمودی. تو آن خدایی که عیوب ما را پوشاندی و از گناهانمان در گذشتی. به همه ما امکان دادی و کمک کردی و یاری نمودی و شفا بخشیدی. برکت و علوّ در تو و از توست. پس حمد و سپاس همیشه مخصوص توست.

با حسین(علیه السلام) در روز عرفه (نگاهی به مضامین و مفاهیم دعای عرفه)

تحلیل محتوای دعای عرفه منسوب به امام حسین علیه السلام

شیوه های تقویت باورهای اعتقادی در قرآن کریم ودعای عرفه امام

شرح فرازهایی از دعای عرفه امام حسین علیه السلام
امام حسین علیه السلام در یکی از فرازهای دعای عرفه می فرمایند:

«لَمْ تُخْرِجْنِی لِرَأْفَتِکَ بِی وَ لُطْفِکَ لِی [بِی] وَ إِحْسَانِکَ إِلَیَّ فِی دَوْلَهِ أَئِمَّهِ الْکُفْرِ الَّذِینَ نَقَضُوا عَهْدَکَ وَ کَذَّبُوا رُسُلَکَ لَکِنَّکَ أَخْرَجْتَنِی [رَأْفَهً مِنْکَ وَ تَحَنُّنا عَلَیَّ] لِلَّذِی سَبَقَ لِی مِنَ الْهُدَی الَّذِی لَهُ یَسَّرْتَنِی وَ فِیهِ أَنْشَأْتَنِی…»

استاد جوادی آملی این جمله را در حقیقت قدرشناسی از یک نظام الهی و اسلامی شمرده و با استناد به آیات قرآن کریم که از نبوت و رسالت و ولایت و امامت و هدایت و ایمان به عظمت یاد شده، آن ها را منّت های الهی بر بندگانش دانسته اند. آنگاه با اشاره به فرازی از دعای عرفه امام سجاد علیه السلام که وجود امام عادل و حاکمیت او را مایه احیای آثار دین دانسته «اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَیَّدْتَ دِینَکَ فِی کُلِّ أَوَانٍ بِإِمَامٍ أَقَمْتَهُ عَلَماً لِعِبَادِکَ،. .. وَ اجْعَلْنَا لَهُ سَامِعِینَ مُطِیعِینَ»، افزوده اند:

«آن حضرت نیز مانند امام حسین علیه السلام تولّد خود را در دوران حاکمیت اسلام و رخت بربستن جاهلیت را نعمت مشکور می داند؛ زیرا حکومت اسلامی یکی از پاک ترین میوه های شجره طیّبه دین الهی است که مایه حفظ دین و تباه نشدن حق می گردد و حاکم دینی مجری احکام اوست. بنابراین، به دنیا آمدن و همچنین زندگی کردن در سایه نظام اسلامی نعمتی است که شکر آن لازم است، چنان که زوال جاهلیت و ظلم که ظهور قهر الهی است، شکر گزاری می طلبد. فَقُطِعَ دابِرُ الْقَوْمِ الَّذِینَ ظَلَمُوا وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ امام حسین علیه السلام با اشاره به همین نعمت، شکر می کند که درحاکمیت کفر و رواج بت پرستی به دنیا نیامد؛ زیرا گر چه با نورانیت غیبی حق را می دید، اما توان زنده کردن حق و احیای جامعه بر محور حق را نداشت. حتی اگر زمانی به دنیا می آمد که عمرش در عصر معاویه به پایان می رسید، باز هم آن توفیق بزرگ نصیبش نمی شد. چون معاویه با مکر خویش از پیدایش حماسه جاوید عاشورا می توانست جلوگیری کند و حسین بن علی علیهماالسلام را مانند برادرش مسموم سازد و زمام قدرت را به دست گیرد، اما خامی و ناپختگیِ خمّاری همانند یزید، زمینه ایثار و نثار را برای امام حسین علیه السلام فراهم ساخت تا احیاگر نظام اسلامی
دعای عرفه امام سجاد علیه السلام
به جز دعای مشهوری که مؤمنان در روز عرفه می خوانند، دعای شریف دیگری نیز از امام سجاد علیه السلام با همان مضامین نورانی روایت شده که چهل و هفتمین دعای صحیفه سجادیه است. بهترین راه تعالی انسان در توحید، مطالعه و درک اسماء و صفات الهی است. ازاین رو، یکی از توصیه های مرحوم ملکی تبریزی در مطالعه دعا و مناجات های شب و روز عرفه آن است که درباره اسماء و صفات و کارهای خداوند که در آن آمده، اندیشه کرد. (ملکی تبریزی: ۱۳۷۵، ۴۳۹) امام سجاد علیه السلام در این دعای شریف به مناسبت های گوناگون، از برخی از اسمای الهی نام می برد که برخی از آنها عبارت اند از: «الاَحد، المتفرِد، الفَرد، الکریم، المتَکرِّم، العَظیم، المتَعظِّم، الکبیر، المتکبّر، العلّی، الشّدید، المِحال، الرَّحمن، الرَّحیم، الحکیم، السَّمیع، البَصیر، القدیم، الخَبیر، الاَکرَم، الدّائم، الاَدوَم، الاَوَّل و الاخِر».

یکی از مباحث مهمی که در دعای عرفه امام سجاد علیه السلام مطرح گردیده، ویژگی های امام است که برخی از آنها عبارتند از: برگزیدگان، خزانه داران علم الهی، حافظان دین، خلیفه الله، حجت های الهی، عصمت و طهارت، وسیله نجات، پناهگاه مردم، پناهگاه اهل ایمان، حبل الله، مصداق جمال الهی.

با خاطرات عرفه
موسم حج از راه می رسید. حاجیان آماده ی سفر به خانه ی خدا می شدند. عمران هم بار سفر بسته بود. او از مدت ها قبل هدایایی برای امام تهیه کرده بود. حاجیان از هر سو به سوی مکه می آمدند. آفتاب سوزان مکه می تابید. عمران جامه ی سپید حج بر تن داشت؛ مثل بقیه ی حاجیان. او در بین شلوغی ها به دنبال پیشوای خود امام صادق(ع) می گشت اما امام را نیافت. حاجیان، دور خانه ی خدا طواف کردند و ره سپار سرزمین «عرفات» شدند. آفتاب داغ تر از همیشه می تابید. عمران به سوی شترش رفت. از لای بارهایش، چادرها را بیرون آورد. او می خواست برای امام خیمه ای برپا کند. عمران، دوباره بین مردم رفت تا امام را پیدا کند. بالأخره امام را در میان شلوغی ها یافت. با خوش حالی جلو رفت و وسایل امام را از دست ایشان گرفت. او خود را معرفی کرد. امام از دیدن او خوش حال شد. عمران امام را به سوی خیمه ی سفید راه نمایی کرد. او با خوش حالی به امام گفت: «فدایت شوم! من پارچه ی این خیمه را با دست خودم بافته ام و برای شما آورده ام تا شما در آن راحت باشید». امام پرسید: «قیمت آن چه قدر است؟» عمران پاسخ داد: «مولای من! این خیمه، هدیه ی من به شما و خانواده ی شماست. من آن را به شما هدیه می دهم. امیدوارم آن را از من بپذیرید و مرا در این روز دعا کنید». امام با مهربانی دست او را گرفت. خیمه، سایه ی دل پذیری درست کرده بود. امام لبخندی زد و از او تشکر کرد. وارد خیمه شد و نشست. عمران با امام مشغول صحبت شد. امام نگاهی به چادر کرد و فرمود: «خدا تو و خاندانت را در سایه ی لطف خود قرار دهد، در روز قیامت که سایه ای جز لطف او نیست».

زلال قلم
عرفه طلوع خورشید آشنایی در آسمان ذی حجه است و عرفات محراب ترنم عارفانه های بندگی و عاشقانه های دلدادگی است.

عرفه فرصت طلایی آشتی است و عرفات پیوندگاه عاطفی خدا و آدم و موقف خدایی شدن است.

عرفه بهانه زلال اجابت است و عرفات وادی ایمن استغاثه است و قنوت روشن اجابت.

عرفه هنگامه ستایش است و عرفات جلوه گاه ناب ترین نجواهای نیایش.

عرفه دقایق سبز پرستش است و عرفات سرزمین رنگین کمانیِ قاب قوسین.

عرفه موسم شکوفایی یاس های سپید رحمت است و عرفات سجاده ای گشوده به سوی قبله امید به سمت دعاهای مستجاب.

عرفه دیوان غزلواره های عاشقانه دعاست و عرفات رازدار دلگفته ها و مناجات های آسمانی با خداست.

عرفه روز شکستن نفس شیطان و عرفات سجدگاه فرشتگان، بر جای پای متبرک مُحرمان کوی جانان است.

عرفه شیرین ترین آغاز بندگی و بی رنگی و عرفات کویر سر سبز یک رنگی و یگانگی است.

عرفه بهاری ترین فصل عبادت و عرفات تبلور همایش هروله به مستجار قرب الهی است.

عرفه جوشش زمزم خلوص و بی تعلقی و عرفات جنتی زمینی است به بلندای معراج و به عطر آگینی بهشت.

عرفه سرآغاز شور لاله گون عاشورایی و عرفات صحنه جاودانه مناجات عاشقانه حسین (ع) در دامن پر مهر جبل الرحمه است.