ویژه نامه اربعین حسینی – حسینیه بنی فاطمه اصفهان

زیارت امام حسین(ع) و پیاده روی اربعین
باید دانست که در زیارت اربعین، اهتمام جدّی به زیارت امیرالمؤمنین(ع) داشت زیرا بر اساس روایات وارده از معصومین(ع) زیارت امام علی(ع) دارای اجر مضاعفی است. پیاده روی اربعین امروزه پیام بزرگی را به جهانیان مخابره می کند و آن، پیروی میلیونها انسان از شخصیت بزرگی است که به خاطر محبت او مردم پس از قرنها این گونه حرکتی را بدون هیچ الزامی و کاملاً داوطلبانه انتخاب می کنند و پیاده روی به لحاظ توجه دادن افکار جهانیان به اهمیت فوق العاده امام حسین(ع) در باور انسانها بسیار مؤثر است. از این رو، مواردی از این دست در سیره معصومین(ع) دیده می شود.

چند سالی است که به برکت شهادت حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) و خون شهیدان مقاومت، در ایران و سایر کشورهای اسلامی، پدیده عظیمی ایجاد شده و آن، پیاده روی اربعین است که در این مورد چند موضوع مطرح می شود؛ اما قبل از ورود به بحث، ذکر دو نکته ضروری است:

۱. توجه به زیارت امیرالمؤمنین(ع)
باید دانست که در زیارت اربعین، اهتمام جدّی به زیارت امیرالمؤمنین(ع) داشت زیرا بر اساس روایات وارده از معصومین(ع) زیارت امام علی(ع) دارای اجر مضاعفی است. امام صادق(ع) می فرمایند: «إِنَّ زِیارَتَهُ تعْدِلُ حِجَّهً وَ عُمْرَهً، وَ زِیارَهَ أَبِی عَلِی عَلَیهِ السَّلَامُ تَعْدِلُ حِجَّتَینِ وَ عُمْرَتَینِ؛[۱] زیارت امام حسین(ع) با یک حج و یک عمره برابر است؛ ولی زیارت جدم علی(ع) معادل دو حج و دو عمره می باشد.»

امام رضا(ع): «فَضْلُ زِیارَهِ أَمِیرِ الْمؤْمِنِینَ(ع) علَی زِیارَهِ الْحُسَینِ کفَضْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ(ع) عَلَی الْحُسَین(ع)؛[۲] فضیلت زیارت امیرالمؤمنین(ع) بر زیارت امام حسین(ع) مانند فضیلت خود حضرت علی(ع) بر امام حسین(ع) است.»

۲. زیارت عتبات مقدسه
بسیاری از زائرین اربعین، به زیارت کاظمین و عسکریین(ع) نیز مشرّف می شوند که ثواب بسیاری برای زیارت هر یک از آن بزرگواران در منابع روایی آمده و ما جهت طولانی نشدن مقاله، به ذکر یک روایت در باب زیارت امام کاظم(ع) بسنده می کنیم.

از احمد بن عبدوس، از پدرش رحیم، وی می گوید: به حضرت رضا (ع) عرض کردم: فدایت شوم زیارت قبر حضرت ابی الحسن(ع) در بغداد، بر ما مشقت دارد لذا خدمتش رفته و از پشت دیوارها به او سلام می دهیم، ثواب زائر او چیست؟ حضرت به او فرمودند: «وَ اللَّهِ مِثْلُ مَا لِمَنْ أَتَی قبْرَ رَسولِ اللَّه(ص)؛[۳] به خدا سوگند ثواب او مثل ثواب کسی است که رسول خدا (ص) را زیارت کرده است».

زیارت امام حسین(ع)
روایات زیادی درباره زیارت امام حسین(ع) وارد شده است که از زوایای گوناگون قابل بررسی است که به برخی از آنها اشاره می شود:

۱. لزوم زیارت امام حسین(ع)
برخی از روایات، این زیارت را برای کسانی که توانایی انجام آن را دارند، واجب قلمداد کرده اند که حداقل لزوم زیارت از آنها فهمیده می شود.

امام صادق (ع) می فرمایند: «زِیارَهُ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی(ع) وَاجِبَهٌ عَلَی کلِّ مَنْ یقِرُّ لِلْحُسَینِ بِالْإِمَامَهِ منَ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ؛[۴] زیارت حسین(ع) بر هرکسی که به امامت آن حضرت از جانب خداوند اقرار دارد، واجب است.»

همچنین حضرت به یکی از اصحاب خود فرمودند: «لَا تَدَعْ زِیارَهَ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی(ع) وَ مُرْ أَصْحَابَک بِذَلِک یمدُّ اللَّه فی عُمُرِک وَ یزِیدُ فِی رِزْقِک وَ یحْییک اللَّهُ سَعِیداً وَ لَا تَمُوتُ إِلَّا شَهِیداً وَ یکتُبُک سَعِیداً؛[۵] زیارت امام حسین(ع) را فراموش نکن و اصحابت را به انجام آن دستور ده که خداوند عمرت را طولانی و رزقت را زیاد می کند و تو را سعادتمند زنده نگه می دارد و از دنیا نخواهی رفت، مگر شهید و سعادتمند.»

باز آن حضرت در ضمن روایتی طولانی، در جواب کسی که پرسید: فردی که می تواند به زیارت امام حسین(ع) برود و آن را ترک کند، فرمودند: «إِنَّهُ قدْ عقَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) وَ عَقَّنَا وَ اسْتَخَفَّ بِأَمْرٍ هُوَ لَهُ؛[۶] آن فرد عاق رسول الله(ص) و ما شده و کاری که به سود اوست، کوچک شمرده.»

۲. حالت زائر در زیارت
گاهی ممکن است به زیارت امام حسین(ع) به عنوان سفری تفریحی نگاه شود و مانند سفرهای عادی تلقی شود، درحالی که باید برای این زیارت، مسائلی را رعایت کرد که در ذیل بدان پرداخته می شود:

امام صادق(ع) می فرمایند: «إِذَا أَرَدْتَ زِیارَهَ الْحسین(ع) فَزُرْهُ وَ أَنتَ حزِینٌ مکرُوبٌ شَعِثٌ مُغْبَرٌّ جَائِعٌ عَطْشَانُ وَ سَلْهُ الْحَوَائِجَ وَ انْصَرِفْ عَنْهُ وَ لَا تَتَّخِذْهُ وَطَناً؛[۷] زمانی که تصمیم بر زیارت امام حسین(ع) گرفتی، او را زیارت کن در حالی که غمگین، آشفته مو، غبارآلود، گرسنه و تشنه ای و حوایج خود را بخواه و برگرد و آنجا را وطن قرار مده!»

۳. زیارت پیاده
از برخی از روایات، تأکید بر زیارت به صورت پیاده، فهمیده می شود. از جمله امام صادق(ع) می فرمایند: «مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یرِیدُ زِیارَهَ الْحُسَینِ (ع)، إِنْ کان ماشِیاً، کتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکلِّ خُطْوَهٍ أَلْف حَسَنَهٍ، وَ مَحَا عَنْهُ أَلْف سیئَهٍ، وَ رَفَعَ لَهُ أَلْفَ دَرَجَهٍ، قالَ: فإِذَا أَتَیتَ الْفُرَاتَ، فَاغْتَسِلْ، وَ امْشِ حَافِیاً؛[۸] کسی که از منزل خود خارج شود و تصمیم بر زیارت امام حسین(ع) داشته باشد، اگر پیاده باشد، خداوند برای هر قدمش هزار حسنه به او عطا کند و هزار بدی از او محو و هزار درجه به او عنایت فرماید… در ادامه فرمودند: هنگامی که به فرات رسیدی، غسل کن و پا برهنه راه برو!»

«برید بن معاویه عجلی» می گوید: خدمت امام صادق(ع) بودم. فردی از خراسان وارد شد که پیاده آمده بود، پاهای خود را در آورد، در حالی که آنها را پوشانده بود و گفت: به خدا سوگند! مرا از این راه نیاورد، مگر محبت شما اهل بیت (ع). پس امام به او فرمودند: «وَ اللَّهِ لَوْ أَحَبَّنَا حجَرٌ حشَرَهُ اللَّهُ مَعَنَا وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ إِنَّ اللَّهَ یقُولُ: ﴿قُلْ إِنْ کنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یحْبِبْکمُ اللَّه[۹]﴾؛[۱۰] به خدا سوگند! اگر سنگی ما را دوست داشته باشد، خداوند او را با ما محشور می کند و آیا دین غیر از محبت است؟ خداوند می فرماید: اگر خداوند را دوست دارید، پس من (رسول الله(ص)) را متابعت کنید، خداوند شما را دوست می دارد.»

عده ای می گویند: در حالی که امروزه وسایط نقلیه زیادی وجود دارد، به چه دلیل میلیونها انسان پیاده این مسیر طولانی را طی می کنند؟ پاسخ این است که: معمولاً انسانها برای هدفی که دارند، به اندازه اهمیت آن تلاش می کنند و برای اهداف کم ارزش خود را به سختی نمی اندازند.

پیاده روی اربعین امروزه پیام بزرگی را به جهانیان مخابره می کند و آن، پیروی میلیونها انسان از شخصیت بزرگی است که به خاطر محبت او مردم پس از قرنها این گونه حرکتی را بدون هیچ الزامی و کاملاً داوطلبانه انتخاب می کنند و پیاده روی به لحاظ توجه دادن افکار جهانیان به اهمیت فوق العاده امام حسین(ع) در باور انسانها بسیار مؤثر است. از این رو، مواردی از این دست در سیره معصومین(ع) دیده می شود.

«ابْنِ بُکیرٍ» می گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: برای ما نقل کرده اند که امام حسن (ع) بیست بار پیاده به حج مشرّف شدند. امام فرمودند: «إِنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِی(ع) حَجَّ وَ یساقُ معَهُ الْمَحَامِلُ وَ الرِّحَالُ؛[۱۱] آن حضرت حج انجام می داد و با خود هودجها و مرکبهایی همراه می برد.» از این روایت معلوم می شود که انجام حج به صورت پیاده توسط امام حسن مجتبی(ع) به دلیل عدم امکانات نبوده؛ بلکه حضرت به خاطر مطلوب بودن و ثواب بیش تر، بر پیاده به حج مشرّف شدن اهتمام داشتند.

۴. پاداش زیارت امام حسین(ع)
روایات متعددی درباره ثواب زیارت امام حسین(ع) وارد شده است که به چند مورد اشاره می شود:

امام صادق(ع) می فرمایند: «لَا تَدَعْ زِیارَهَ الْحسین(ع) أَمَا تُحِبُّ أَنْ تکونَ فِیمَنْ تَدْعُوا لَهُ الْمَلَائِکهُ؛[۱۲] زیارت امام حسین(ع) را رها نکن! آیا دوست نداری از افرادی باشی که ملائکه بر او دعا می کنند؟»

و در روایت دیگری می فرمایند: «مَنْ أَرَادَ أَنْ یکونَ فِی جِوَارِ نَبِیهِ(ص) وَ جِوَارِ عَلِی وَ فاطِمَهَ (ع) فلَا یدَعْ زِیارَهَ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی (ع)؛[۱۳] کسی که بخواهد در کنار پیامبر(ص)، علی و فاطمه(ع) باشد، باید زیارت کربلا را رها نمی کند.»

و نیز می فرمایند: «وَکلَ اللَّهُ بِقَبْرِ الْحسین(ع) سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَک یصَلُّونَ عَلَیهِ عَدَدَ کلِّ یوْمٍ شعِثٌ غُبْرٌ وَ یدْعُونَ لِمَنْ زَارَهُ وَ یقُولُونَ یا رَبَّنَا هَؤُلَاءِ زُوَّارُ الْحُسَینِ افْعَلْ بِهِمْ افْعَلْ بِهِم؛[۱۴] خداوند بر قبر حسین(ع) هفتاد هزار فرشته گمارده است که به عدد هر روز بر او درود می فرستند، در حالی که غمگین و غبار آلودند و برای زائران قبرش دعا می کنند و می گویند: خداوندا! اینان زائران حسین اند، درباره آنان چنین و چنان مقرّر فرما.»

راوی می گوید: شنیدم امام صادق(ع) می فرمایند: «مَا مِنْ أَحَدٍ یوْمَ الْقِیامَهِ إِلَّا وَ هُوَ یتَمَنَّی أَنَّهُ مِنْ زُوَّارِ الْحسین(ع) لِمَا یرَی مِمَّا یصْنَعُ بِزُوَّارِ الْحُسَینِ مِنْ کرَامَتِهِمْ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی؛ در قیامت هیچ کسی را نمی یابی، مگر آنکه آرزو می کند از زوار قبر امام حسین(ع) باشد؛ زیرا می بیند خداوند چگونه با زوار حضرت عمل می کند؛ از گرامی قرار گرفتن آنان نزد خداوند.»

راوی می گوید: امام صادق(ع) از من پرسیدند: «کَمْ حَجَجْتَ مِنْ حِجَّهٍ؟ قَالَ: فَقُلْتُ: تِسْعَهَ عَشَرَ. قَالَ: فَقَالَ لِی: تُتِمُّهَا عشْرِینَ حجَّهً یَکْتُبُ اللَّهُ لَکَ زِیَارَهَ الْحُسَیْنِ(ع)؛ چقدر حج انجام داده ای؟ گفتم: نوزده مرتبه. حضرت به من فرمودند: به بیست حج برسان تا یک زیارت امام حسین(ع) برای تو نوشته شود.»

زیارت اربعین
تا اینجا در مورد اهمیت زیارت امام حسین(ع) و مسائل پیرامون آن بحث شد که این امر در مراسم اربعین اتفاق می افتد؛ اما اکنون در مورد زیارت اربعین:

امام حسن عسکری(ع) می فرمایند: «عَلَامَاتُ الْمؤْمِنِ خمْسٌ: صلَاهُ إِحْدَی وَ الْخَمْسِینَ وَ زِیارَهُ الْأَرْبَعِینَ وَ التَّخَتُّمُ بالْیمِینِ وَ تعْفِیرُ الْجبِینِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم؛[۱۵] پنج چیز علامت مؤمن است: پنجاه و یک رکعت نماز (در شبانه روز)، زیارت اربعین، انگشتری در دست راست کردن، پیشانی به خاک مالیدن و با صدای بلند بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ گفتن.»

امام صادق(ع) درباره زیارت اربعین می فرمایند: «تَزُورُ ارْتِفَاعَ النَّهَارِ وَ تَقُولُ السَّلَامُ عَلَی وَلِی اللَّهِ وَ حَبِیبِهِ وَ ذَکرَ الزِّیارَهَ إِلَی أَنْ قَالَ وَ تُصَلِّی رَکعَتَینِ وَ تَدْعُو بمَا أَحبَبْتَ وَ تنْصَرِفُ؛[۱۶] در زمانی که روز بالا آمده، زیارت کن و بگو: السَّلَامُ عَلَی وَلِی اللَّه وَ حَبِیبِهِ… و زیارت را بیان کردند و بعد فرمودند: دو رکعت نماز بخوان و هرچه دوست داری، بخواه و باز گرد.»

زیارت اربعین و رد الرأس
شیعیان روز اربعین را روز ورود اسرا به کربلا و آوردن سر مقدس امام حسین(ع) و الحاق سر به بدن مبارک می دانند. در کتاب «تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهدا(ع)»[۱۷] آمده است: حرکت به سوی کربلا در روز اربعین از زمان امامان معصوم(ع) بین شیعیان رایج بوده است و حتی در زمان بنی امیه و بنی عباس نیز به انجام آن مقید بودند.

امروزه در کشورهای مختلف جهان، سعی می کنند مردم را به مسافرت ترغیب کنند و خیلی بر این موضوع تأکید دارند و دلیل این امر را تأثیر شگرف مسافرت در سلامت روح و روان انسانها می دانند. حال اگر مسافرتش نه تنها گناه آلود نبوده؛ بلکه کاملاً معنوی باشد، قطعاً آثار فراوان مثبتی دارد. در روایات ما نیز بر مسافرت و تأثیر آن بر سلامت انسان تأکید شده است. پیامبر(ص) می فرمایند: «سَافِرُوا تَصِحُّوا وَ جاهِدُوا تغْنَمُوا وَ حجُّوا تَسْتَغْنُوا؛[۱۸] مسافرت کنید تا سالم بمانید، جهاد کنید تا بهره مند گردید و حج به جای آورید تا بی نیاز شوید!» و باز حضرت می فرمایند: «سَافِرُوا تَصِحُّوا وَ تَغْنَمُوا؛ مسافرت کنید تا سلامت یافته و سود ببرید!»

هزینه کردن برای زیارت
عده ای برای زیارت امام حسین(ع) هزینه می کنند و برخی نیز به افراد جهت زیارت کمک می کنند که امام صادق(ع) می فرمایند: «مَنْ أَتَی قَبْرَ أَبِی عبْدِ اللَّه(ع) فَقَدْ وَصَلَ رَسُولَ اللَّهِ(ص) وَ وَصَلَنَا وَ حَرُمَتْ غِیبَتُهُ وَ حَرُمَ لَحْمُهُ عَلَی النَّارِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکلِّ دِرْهَمٍ أَنفَقَهُ عشَرَهَ أَلْفِ مَدِینَهٍ لَهُ فِی کتَابٍ مَحْفُوظٍ وَ کانَ اللَّهُ لَهُ مِنْ وَرَاءِ حَوَائِجِهِ وَ حفِظَ فی کلِّ مَا خَلَّفَ وَ لَمْ یسْأَلِ اللَّهَ شَیئاً إِلَّا أَعطَاهُ وَ أَجابَهُ فیهِ إِمَّا أَنْ یعَجِّلَهُ وَ إِمَّا أَنْ یؤَخِّرَهُ لَه؛[۱۹] کسی که به زیارت ابا عبدالله الحسین(ع) رود، قطعاً به رسول خدا(ص) و ما اهل بیت (ع) صله نموده است، پس غیبتش جایز نبوده، گوشتش بر آتش حرام است و در مقابل هر یک درهمی که انفاق کند، خداوند ده هزار شهر به او عطا می کند که در کتابش مضبوط و معلوم است و حوائجش را روا می فرماید و آنچه را که از خود باقی گذارد، حفظ می شود و از خداوند چیزی نمی خواهد، مگر آنکه خداوند به او عطا و دعایش اجابت شود. اعم از آنکه سریع و بدون مهلت حاجتش را روا کرده یا با تأخیر و مهلت آن را برآورده نماید.»

«ابن سنان» به امام صادق(ع) عرض کرد: پدر بزرگوارتان در مورد حج می فرمودند: در مقابل هر درهمی که شخص انفاق می کند، هزار درهم منظور می شود. اکنون بفرمایید: چه اجر و ثوابی است برای کسی که در سفر زیارت پدرتان امام حسین(ع) انفاق نماید؟ حضرت فرمودند: «یا ابْنَ سِنَانٍ! یحْسَبُ لَه بالدِّرْهَمِ أَلْفٌ وَ أَلْفٌ حَتَّی عَدَّ عَشَرَهً وَ یرْفعُ لَه مِنَ الدَّرَجاتِ مثْلُهَا وَ رِضا اللَّهِ خَیرٌ لَهُ وَ دُعاءُ مُحَمَّدٍ وَ دُعَاءُ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّهِ(ع) خیرٌ لَه؛[۲۰] ای ابن سنان! در مقابل هر درهمی که شخص انفاق کند، هزار هزار… و همین طور شمردند تا به ده هزار رسید، منظور می گردد و به همین مقدار درجه اش را بالا می برند و رضایت و خشنودی حق تعالی از وی و دعای حضرت محمد و امیرالمؤمنین و دیگر ائمه(ع) برای او بهتر از آن می باشد.»

پیاده روی بین المللی اربعین
امام حسین(ع) ظرفیت عظیمی ایجاد کرده است که چند میلیون انسان در مدت حدود ده روز در یک اردوی عظیم انسانی حضور می یابند، و علاوه بر آنکه خوراک این جمعیت عظیم تهیه و به شکل فوق العاده ای مدیریت می شود، بسیاری از نیازمندی های این حرکت بزرگ بشری تأمین می گردد.

اربعین نماد همبستگی شیعیان در سراسر جهان بوده، برای دشمنان شیعه کاملاً رعب آور است؛ زیرا این جمعیت بزرگ محاسبات قدرتهای بزرگ را باز مهندسی می کند.

از این رو، لازم است کلیه زائرین از تمام شعارها و نمادهای ملی در راستای نمادهای مربوط به امام حسین(ع) عقب نشینی کنند و فقط زیر لوای امام حسین(ع) گرد هم آیند.

پیوند انسانها با یک مفهوم بزرگ بشری
امروزه جوشش بین المللی اربعین از مرزهای تشیع و اهل سنت عبور کرده، به میعادگاه آزادگان جهان از هر دین و مذهب تبدیل شده است و ما این رویداد بزرگ را طلیعه نجات بشریت از ظلم و جور دانسته، امیدواریم با ظهور منجی بشریت، عدالت بر جهان حاکم و سیطره شوم استبداد در جهان نابود شود.

چند تذکر:
مبلغین ارجمند در تمام مدت سفر از لباس مقدس روحانیت استفاده کنند تا در مواقع نماز، اقامه جماعت کنند و مردم اگر مسئله یا شبهه ای داشتند به ایشان مراجعه کنند. همچنین از تبلیغ چهره به چهره در طول پیاده روی اربعین غافل نشوند. مناسب است مبلغین بزرگوار همواره موارد ذیل را به زائرین محترم یاد آور شوند:

۱. زائران باید توجه داشته باشند که هر یک از ما شرکت کنندگان در راهپیمایی اربعین نماینده و سفیری از کشور اسلامی ایران هستیم‌. لذا‌ رفتار‌ و اخلاقی متناسب با خلق و خوی‌ اهل‌ بیت‌(ع) را از خود به نمایش بگذاریم.

۲. سعی کنیم نمازها را به وقت و به جماعت برگزار نماییم.

۳. در طول پیاده روی و زیارت‌ از‌ ذکر‌ و یاد خدا و اهل بیت (ع) غافل نباشیم.

۴. با دیگر‌ زائران‌ از هر منطقه و کشوری که باشند رفتار کریمانه و خیرخواهانه داشته باشیم.

۵. دیگران را بر خود اولویت دهیم به خصوص‌ رعایت‌ حال‌ سالمندان، بانوان و کودکان را بنماییم.

۶. هنگام ورود به اماکن مقدسه‌ موجبات ازدحام و اذیت دیگران را فراهم نسازیم.

۷. حتماً نظافت را رعایت کرده و دیگران را نیز به آن توصیه‌ نماییم‌.

۸. در‌ هنگام پیاده روی خوب است که به حداقل نوشیدنی و خوراک اکتفا‌ کنیم‌.

۹. در هنگام توزیع غذا به جد آبروی تشیع و کشورمان را حفظ کنیم و از تجمع برای دریافت‌ غذای‌ بهتر‌ خودداری نماییم.

۱۰. در صورت استطاعت با خرید و توزیع میوه و سایر مایحتاج‌ زائرین‌، و انجام‌ سایر خدمات مورد لزوم در این حرکت خداپسندانه با خیرین و صاحبان موکب‌ها شریک شویم‌.

۱۱‌. با‌ موکب‌داران و مردم عراق برخورد مهربانانه و همراه با تبسّم داشته باشیم.

۱۲…..

کتاب‌نامه

قرآن کریم‌.

ابن‌ بابویه قمی محمدبن علی. (شیخ صدوق)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ‌ ‌قم، دار الشریف‌ الرضی‌، ۱۴۰۶‌ق.

ابن قولویه، جعفربن محمد. کامل الزیارات، دارالمرتضویه، نجف اشراف، ۱۳۵۶.

حرّ عاملی، محمدبن حسن‌. هدایه‌ الامه الی احکام الأئمّه(ع)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۱۴ق.

. وسائل الشیعه، قم‌، مؤسسه‌ آل‌ البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.

طوسی، محمدبن الحسن. تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.

کلینى، محمد بن یعقوب‌. الکافی‌، تصحیح: على اکبر غفاری و محمد آخوندى، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ق.

مجلسی‌، محمدباقر‌. بحار‌ الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

پی نوشت ها: