فرهنگ ایثار

نوشتار حاضر تلاش می کند تا با تحلیلی علمی و با رویکردی الهیاتی و جامعه شناختی پس از تشریح و تبیین مفهوم راستین ایثار و شهادت و واکاوی ابعاد مختلف آن ، به شناسائی و معرفی عمده ترین موانع و عوامل بازدارنده فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه بپردازد تا بدین طریق با تشخیص ضرورت ها به ارائه ی مناسب ترین و در عین حال عملیاتی ترین راهکارها و پیشنهادات جهت ترویج و اشاعه ی فرهنگ ایثار و شهادت در بین سطوح مختلف جامعه بپردازد تا اینکه فضای عمومی جامعه ی ما بهترین و بیشترین تأثیر را در جنبه های گوناگون از وجود این فرهنگ متع الی ببرد و در مسیر الهی گام بردارد .

مقدمه

ایثار و شهادت ، به عنوان یک فرهنگ متعالی(high culture) در زمره ی عالی ترین مفاهیم الهی و نتیجه والاترین ارزش هایی می باشند که یک انسان متعهد می تواند به آن مقام دست یابد . این مفاهیم اثر گذار و حرکت آفرین قادرند تا فضای یک جامعه را بصورت گسترده تحت تأثیر قرار دهند و والاترین برکات را برای آن به همراه داشته باشند. حقیقت امر آنست که اگر رشادت ها و خدمات شهدا و ایثار گران بخوبی برای مردم معرفی گردد و به قالب های کلیشه ای و بیان های ژورنالیستی محدود نگردد ، بیشترین و بهترین نتایج را به همراه خوهد داشت . تقویت باورهای دینی و ملی که امروزه جزءاصلی ترین مسائل اعتقادی و فرهنگی به حساب می آید ودرردیف مهمترین وظایف ماست ، از جمله مواردی است که با معرفی و تعمیق شخصیت، منزلت ، عقاید و آرمان های ناب آن بزرگواران در سطحی فراگیر تحت تأثیر قرار می گیرد . فلذا همه ی ما مدیون شهداء و ایثار گران بوده و یکی از طرقی که می توانیم ادای دین نماییم ، شناساندن همه جانبه ی آنان بر نسل هایی است که شهداء و مسیری که در آن ممارست داشته اند را ، بخوبی درک نکرده اند .
بنابراین نباید فراموش کرد که فرهنگ ایثار و شهادت دربردارنده ی آثار و برکات عظیمی است که به شکل مستقیم و غیرمستقیم جامعه ی ما را شامل می شود . چرا که ایثار و شهادت یکی از غنی ترین گنجینه های فرهنگ اسلامی و شیعی است که جلوه های اعجاب انگیز آن در طول سالهای انقلاب و دفاع مقدس به روشنی آشکار گردید و شگرف ترین و عظیم ترین صحنه های از خود گذشتگی انسان ها در آن تبلور یافت .(فرهنگ ایثار ، ۱۳۷۳ و ص( ۲۷ اما مسأله ی اساسی در این زمینه این می باشد که ، چنین گنج گران بهائی را نمی توان با نگرش های سطحی و روش های صوری کارآمد ساخت و آن را انتقال و اشاعه داد . در نتیجه ضرورت توجه به فرهنگ ایثار و شهادت و همچنین ترویج آن در جامعه و مشاهده ی آثار و کارکردهای مثبت آن در گروه داشتن باور عمیق و اندیشه ی بلند است و می بایست چنین تفکری را با ساز و کارهای مناسب بصورت عمیق در بین مردم نهادینه ساخت . و پر واضح است که شناسایی راهها و اتخاذ شیوه هایی که بتواند این فرهنگ را به بهترین شکل ممکن در جامعه مطرح سازد ، طبعاً نیازمند بررسی دقیق ، همه جانبه و مستمر است و یقیناً دست اندرکاران این حوزه باید به این مسئله توجه جدی داشته باشند . چرا که عمل به این وظیفه خطیر در نهایت به بیداری و آگاهی جامعه نسبت به مقوله ی ایثار و شهادت منجر خواهد شد .

اهمیت و ضرورت تحقیق

این موضوع و انتخاب آن بدین جهت دارای اهمیت می باشد که ” فرهنگ ایثار و شهادت ” بعنوان یک پدیده ی اجتماعی و دینی علاوه بر اینکه در دوره ی معاصر بر ضرورت آن تأکید می گردد ، بلحاظ مصداقی نیز از همان دوران نزول قرآن بر اهمیت آن اشاره شده است ، بطوریکه واژه ی ” شهادت ” و مشتقات آن ۱۵۰ بار در قرآن کریم آمده و جالب آنکه در فرهنگ قرآنی از شهادت با تعبیر “گواه” یاد شده است که برای نمونه می توان به این آیه ی شریفه اشاره نمود :” ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاء عند ربهم یرزقون” ) آل عمران۱۶۹ ( البته نپندارید که شهیدان راه خدا مرده اند بلکه زنده به حیات ابدی شده اند و در نزد پروردگارشان متنعم خواهند بود .
پس با این تفاسیر بهتر می توان ضرورت و اهمیت ترویج و اشاعه ی فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه را درک نمود .

سوالات و اهداف تحقیق

ما در این پژوهش برای رسیدن به هدف خود و پاسخگویی به مسئله ی مورد نظر که همان “بررسی و ارائه ی راهکارهای عملی برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه ” است ، سعی خواهیم نمود تا با پاسخگویی به دو سؤال اساسی ذیل که تا حدودی سوالات فرعی پژوهش را نیز شامل می شوند ، مسئله ی خود را حل کرده و بدین ترتیب به اهداف کلی ) عنوان پژوهش ( و جزئی مورد نظر که در اثنای این سوالات قرار دارند ، دست یابیم . به این صورت که:
۱- فرهنگ ایثار و شهادت چیست ؟ به ارائه ی تبیین مفهومی از این واژگان ، تحلیل جایگاه این فرهنگ در دین و رابطه ی آن با ارزشهای متعالی ، شاخص ها و فضیلت ها ی آن و غیره خواهیم پرداخت.
۲- و نیز در پاسخ به این سوال که راهکارهای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت کدامند؟ پس از شناسائی ، تبیین و تفسیر عمده ترین موانع اشاعه ی این فرهنگ ، به معرفی اهم راهکارهای عملیاتی جهت فراگیر نمودن این فرهنگ در جامعه می پردازیم .

تعریف ایثار و شهادت

ایثار در لغت به معنی برگزیدن ، غرض دیگران را بر غرض خویش مقدم داشتن و منفعت غیر را بر مصلحت خود مقدم داشتن (دهخدا ، ۱۳۷۷ ، ص ۳۶۸۲ ) و در اسلام به معنای تلاش ، فداکاری ، بخشش و اخلاص در راه خدا آمده است که بیانگر رشد و معرفت الهی انسان است و با مفاهیمی همچون شهادت ، خیرخواهی و دیگر خواهی همراه است . و همینطور شهادت در لغت به معنی گواه و در اصطلاح کسی که در مورد مسئله ای گواهی و شهادت بدهد، مطرح گردیده است. ( ابن منظور ، ۱۴۰۵ ، ص ۲۲۵ ) با این توضیح که در این مقاله تلقی ما از ایثارو شهادت، جهاد و کشته شدن در راه خدا می باشد.

جایگاه ایثار و شهادت نزد اسلام

بارزترین جلوه های ایثار و شهادت در دین تجلی پیدا می کند و آنقدر حائز اهمیت است که دین اسلام ایثارگری و شهادت طلبی را در راه تعمیق آرمان های مذهبی تشویق نموده و بیشترازهرچیز دیگری بدان پرداخته است . چرا که در اسلام کشته شدن آگاهانه در راه خدا که در راستای گسترش اهداف الهی و اسلامی است بارها مورد تأکید قرارگرفته است . پس بطورخلاصه فرهنگ ایثارو شهادت در دین اسلام دربردارنده ی مجموعه ای از آگاهی ها، باورها ، اعتقادات واعمالی است که موجب تقرب انسان به عالی ترین درجه کمال یعنی انتخاب آگاهانه مرگ درراه خدا می گردد .( فرهنگ عمومی،۱۳۸۳ ، ص۵۴ )

ارتباط بین ایثار و شهادت با ارزش ها و هنجارهای متعالی

ارزشها(values) بعنوان امری که مورد پذیرش همگان بوده و واقعیت ها و اموری را تشکیل می دهند که مطلوبیت دارند ( وثوقی ، ۱۳۷۸ ، ص ۲۳۴ ) و به نوعی اولویت های افراد را مشخص نموده و برای رفتار آنها راهکار ارائه می نمایند آنچنان مهم است که ، مطالعه درباره ی کنش های افراد بدون مراجعه به ارزشهای آنها امری ناقص است و در سطح کلان نیز برنامه ریزی برای امور اجتماعی و سیاسی جامعه با مراجعه به ارزش های آن جامعه محقق می گردد . فلذا اشخاص برای صیانت از ارزشها مبارزه می کنند و برای حفظ آن از بذل مال و جان خود دریغ نمی ورزند . ( شاعری ، ۱۳۸۱ ، ص ۱۵۰ ) که با توجه به این تفاسیر می توان گفت که ” ایثار و شهادت طلبی ” در بسیاری از فرهنگ ها )خصوصاٌ فرهنگ متعالی تشیع( هم خودش یک ارزش است و هم نوعی فدا شدن در راه ارزش های الهی آن فرهنگ بحساب می آید .

ایدئولوژی اسلامی و نقش آن در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت

ترویج فرهنگ ایثارو شهادت بدون ایدئولوژی مشروعیت بخش غیرممکن است. و نقش ایدئولوژیها در اشاعه ی آن آنگاه که سخن از نهادینه سازی این فرهنگ می شود بیشتر آشکار می گردد . ایدئولوژی توجیه گر ایثار و شهادت در جامعه ما توجهی به امور دنیوی ندارد و در مقابل زهد اخروی را جایگزین آن ساخته است . مطابق باایدئولوژی اسلامی اوج تجلی رفتار ایثارگرانه جایی است که انسان از عزیزترین کالای خود که جان اوست درگذرد .در ایدئولوژی اسلامی این متعالی ترین مرتبت ایثارگری درسلسله مراتب ایثاراست . (اقبال ، ۱۳۵۵ ، ص ۷۰ )

اهم شاخص های ایثار و شهادت در فرهنگ تشیع

عمده ترین شاخص های شهادت از منظر آیات قرآن و احادیث عبارتند از:
۱- ایمان به وحدانیت خداوند واقراربه رسالت رسول اکرم (ص) و التزام عملی بر آن.
۲- نیت بعنوان شرط اصلی پذیرش تمام عبادات و اعمال بعنوان انگیزه الهی جهاد د ر راه خدا .
۳- اطاعت از رهبری و تبعیت از مفهوم ولایت فقیه با توجه به روحیه ی فداکارانه . ( ولوی، ۱۳۷۸ ، ص( ۱۱

فضیلت های ایثار و شهادت در فرهنگ اسلامی

در نگرش اسلامی شهادت در راه خدا از قداست و اهمیت والائی برخوردار بوده و اولیاء خدا و برگزیدگان همواره در طلب آن بوده اند . (فکرت ، ۱۳۷۹ ،ص ۶۰ ) و این امر آنقدر ارزشمند است که می تواند برای شهید بعنوان متعالی ترین هدف تلقی شود . (جمالی ، ۱۳۸۱ ، ص ۱ ) با توجه به اینکه فضیلت های بی شماری را می توان به شهادت و ایثارگری برشمرددر اینجا فقط فهرست وار به تعدادی از این امتیازات اشاره می گردد :
۱- وعده ی بهشت بر طبق آیات قرآن و روایات معصومین
۲- کسب بالاترین نیکی
۳- تقرب در جوار الهی
۴- راحتی و آسودگی روح شهید
۵- استقبال بهشتیان از آنان
۶- احترام انبیاء نسبت به آنان
۷- شفاعت اطرافیان
۸- شریف ترین مرگ در راه خدا
۹- خداوند مسئول بازماندگان اوست
۱۰- آمرزش گناهان
۱۱- تماس با فرشتگان هنگام شهادت
۱۲- پوشیدگی بدن او با لباسهای بهشتی
۱۳- آسانی مرگ
۱۴- مردگان در راه خدا زنده اند (۱۶۷-
۱۵- معامله ی با خداوند) گوهری ، ۱۳۶۱ ، ص ۱۷۱ )

عمده ترین موانع باز دارنده ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه

یکی از بخش های فرهنگ غنی و ناب اسلام ، فرهنگ ایثار و شهادت می باشد( شهداء ۱۳۸۰ ، ص ۹۴ ) که شناخت صحیح و کافی درباره ی ابعاد گوناگون آن و اشاعه ی آن ، » در سطح جامعه علاوه بر شرایط و فضای مناسب فردی و اجتماعی نیازمند شناسائی و رفع “اصلی ترین موانع و عوامل باز دارنده” دراین ارتباط است که در این مجال ، فهرست واربه عمده ترین آنها اشاره می گردد تا بدین طریق بستر مناسبی جهت ترویج این فرهنگ در جامعه ایجاد گردد .
۱- عدم شناخت صحیح و کافی نسل های جدید از فرهنگ ایثار و شهادت بواسطه ی ایجاد شکاف بین نسل جوان با نسل شهداء و ایثار گران که منشأبخشی از مشکلات بوده و عدم پاسخگویی به شبهات فکری ایجاد شده برای نسل جوان در این زمینه.
۲- تهاجم فرهنگی دشمنان خارجی و داخلی در قالب تبلیغات سوء رسانه ای و جنگ نرم نسبت به عناصر اصیل فرهنگ اسلامی از جمله فرهنگ ایثار و شهادت و کمرنگ ساختن پیامدهای مثبت آن برای جامعه.
۳- وجود دغدغه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی در سطح جامعه و اولویت منافع فردی بر مصالح همگانی که منجر به تضعیف باورهای فرهنگی – اسلامی ( روحیه ی ایثار و شهادت طلبی ) در نزد اقشار مختلف جامعه می شود .
۴- نبود ارتباط کافی خانواده ها با سازمان های فرهنگی و مذهبی از جمله ؛ بنیاد شهید و امور ایثارگران و همینطور روابط اندک این مراکز با نهادهای علمی و پژوهشی خصوصاً دانشگاه ها و بالعکس و کمبود محسوس فعالیت های پژوهشی در این حوزه.
۵- ضعف در ساختار و محتوای سازمان ها و نهادهای مذهبی و فرهنگی مرتبط با امور ایثارگران و شهداء از قبیل ؛ ضعف در مدیریت ، برنامه ریزی ، کنترل ، نظارت ، آموزش ، تبلیغ و غیره و د همین رابطه وجود موازی کاری های متعدد که با اتلاف انرژی و منبع مادی و انسانی و نیز وجود بوروکراسی بی مورد در بین نهادهای مذکور به جهت تسلط برخی از افراد کم صلاحیت بر این مراکز که مانع بزرگی بر سر رسیدن به اهداف مورد نظر است .
۶- نهادینه شدن برخی رفتارهای غلط و افکار نادرست در اذهان بسیاری از مردم بخاطر عدم تبیین صحیح از فرهنگ ایثار و شهادت و نیز بر خوردهای تند و غلط در این ارتباط که موجب جبهه گیری می گردد .
۷- برخورد سلبی و غیر تربیتی با جوانان و عدم استفاده از زبان مناسب و ضعف در معرفی الگوهای عملی به آنان و کم توجهی به نقش سازنده ی آن ها به همراه محکم نبودن پایه های فکری و عدم درک صحیح از این مقوله ها .
۸- و نهایتاً ، عدم توجه به اولویت بندی ها، مقتضیات زمانی و عدم شناخت کافی از این موانع و راههای مقابله با آن .
فلذا پر واضح است تا زمانی که این موانع و چالش ها مرتفع نگردند ، هرگز نمی توان انتظار داشت ایثار و شهادت در جامعه اسلامی بطور کامل و صحیح اشاعه یابد .و این نیازمند بینش و تحلیلی جامعه شناختی و الهیاتی است.

موثرترین راهکارهای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت درجامعه

فرهنگ متعالی » ایثار و شهادت « با اندیشه ها ، الگوهای اخلاقی و رفتاری منبعث از قرآن ، روایات و احادیث نیاز به یک شرایط و فضای مناسبی دارد تا مورد تأمل و شناخت صحیح تمامی اقشار مردم در سطوح مختلف جامعه قرار گیرد و با اقبال حداکثری روبرو گردد . فلذا کار بست راهکارها و پیشنهاداتی که به عمده ترین آنها در ذیل اشاره می گردد گام بلندی خواهد بود در ایجاد فضای مطلوب و اشاعه ی این فرهنگ ناب در سطح جامعه .
۱- فرهنگ سازی و ارتقاء سطح آگاهی ها و باورهای دینی مردم در طول سال از طریق رسانه ها، بویژه صدا و سیما ، سازمان های مسئول و متولی امور دینی ، مذهبی و فرهنگی ، خانواده ها و نهاد های آموزشی چرا که اطلاع و آگاهی از هر چیزی زمینه ساز کشش به سمت آن بوده و بدیهی است وقتی در مورد پدیده ای فاقد آگاهی باشیم نسبت به آن هیچ انگیزه و گرایشی نداشته باشیم، و این آگاهی بخشی هم برای تقویت رفتار مشارکتی مردم در این موضوع ، هم برای اطلاع از حقوق فردی و اجتماعی ) مسئولیت پذیری( نسبت به آن هم آشنایی با تهدیدات دشمنان در آن حوزه ق طعاً کارساز و مؤثر است .
۲- ایجاد ارتباط و تعامل متقابل از سوی سازمان بنیاد شهید وامور ایثارگران با جوانان بویژه جوانان دانشگاهی و مدرسه ای و نیز برگزاری نشست های مشترک و تخصصی دوره ای و حمایت از طریق پژوهش های علمی و عملیاتی آنان و باز درهمین ارتباط ، ایجاد تعامل سازنده با دیگر نهادهای آموزشی و پژوهشی و استفاده از ایده های متخصصان و صاحب نظران حوزه ی دین .
۳- معرفی شهداء و ایثارگران بعنوان الگوهای راستین برای جوانان، به این ترتیب که ؛ اگر بخواهیم درباره ی مصادیق ایثار ( رزمندگان و جانبازان ) کار کنیم و آنان ر ا به جوانان بشناسانیم باید با ساز و کارهای مناسب از جمله تبلیغات رسانه ای ، اختصاص بخششی از خطبه های نماز جمعه به معرفی آنان ، استفاده از چهره های علمی و فرهنگی مقبول و نافذ در گفتار و عمل برای معرفی آنان ، اختصاص بخشی از محتوای متون درسی به این موارد و غیره ؛ آنان را در معرض نسل جوان قرار داده و با ایجاد یک محیط مناسب برای تماس و معاشرت متقابل می توانیم شاهد شکل گیری زنجیره ای همگون از گروه های مرجع تأثیر گذار و تأثیر پذیر در تعامل با یکدیگر در جهت تعمیق پیوند های عمیق بین امت و الگو های راستین و از آن طریق گسترش فرهنگ اصیل ایثار و شهادت باشیم .
۴- برگزاری همایش ها ، کنفرانس ها و مسابقات علمی – پژوهشی در قالب فراخوان آثار در ابعاد مختلف فرهنگ ایثار و شهادت با همکاری بنیاد شهید ، نهادهای فرهنگی و مذهبی، دانشگاهها و مدارس و صدا و سیما که علاوه بر جنبه ی اطلاعاتی و آموزشی داشتن می تواند با تجمع آثار و افکار مشوق طیف وسیعی در جهت اشاعه و زنده نگه داشتن دستاوردهای دفاع مقدس و انقلاب اسلامی ، شهداء و ایثارگران باشد.
۵- رسانه های جمعی عموماً و صدا و سیما خصوصاً به عنوان مهمترین کانالهای فرهنگ ساز ، که هدایتگری روند کلی فرهنگ جامعه را بر عهده دارند ، می توانند در احیاء ، رونق ، پیرایه زدایی و زمینه سازی هر چه بهتر و بیشتر این فرهنگ متعالی نقش تعیین کننده ای ایفا کنند . تردیدی نیست که رسانه جمعی ، در کنار سایر عوامل همچون خانواده ، محیط های آموزشی ، کانون های مذهبی و سایر بخش های جامعه ، نقش بر جسته ای در انتقال فرهنگ ، جامعه پذیری و تعلیم و تربیت اجتماعی ایفا می کنند . و علاوه بر بازتاب دادن فرهنگ جامعه ، قدرت چشمگیری در راستای شکل دهی به عقاید و باورها ، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی بر عهده دارند. (لازار ، ۱۳۸۰ ،ص ۸۶ )از این رو در جامعه ی اسلامی ما نیز یکی از رسالت های اصلی رسانه ها ، باید نشر فرهنگ ایثار و شهادت و پاسداری از آن باشد.
در این خصوص امام خمینی (ره) با تشریح نقش رسانه های جمعی ، از آنها ( رادیو ، تلویزیون ، مطبوعات ، سینما ، تئاتر و غیره) به عنوان دانشگاه عمومی یاد کرده است که باید در تمام سطح کشور گسترش یابد و تمام مردم را متفکر و مبارز و دینی بار بیاورد .معاونت پژوهشی مؤسسه ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ۱۳۷۸) ،ص ۳۵۵ )
چرا که همه ی رسانه ها به تناسب ماهیت ، میزان نفوذ ، ظرفیت امکانات ، نوع پیا م و مخاطب می توانند نقش خویش را متناسب با انتظارات ایفا کنند و گام های مؤثر ی در توسعه فرهنگ و ارزشهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بردارند .
حال راهکاری که برای اشاعه ی فرهنگ ایثار و شهادت با در نظر گرفتن نقش همه ی این رسانه ها می توان ارائه داد به شرح زیل خواهد بود.
الف) فیلم ها و سریال های تلویزیونی: این رسانه بخاطر فراگیر بودنش می تواند ، از مؤثرترین عوامل بسط فرهنگ ایثار و شهادت باشد ، که این امر مستلزم زمینه های فرهنگی و هنری بالایی است که علاوه بر جنبه های ظاهری باید در آنها به مفاهیم عمیقی همچون ایثار ، شهادت ، دلاوری ، وطن دوستی ، ایمان قوی شهداء و رزمندگان توجه کرد و از هر گونه برخورد سلیقه ای و حزبی اجتناب نمود . همچنین تأمین بودجه ، بکارگیری بازیگران مطرح و متعهد و ایجاد مرکزی جهت ساخت فیلم های سینمایی مرتبط با این موضوع کاملاً می تواند راهگشا باشد.
ب) تئاتر : به عنوان نمایشی زنده و اجرای آن در مدارس ، دانشگاهها ، ادارات ، کارخانجات ، سایر سازمانهای خصوصی ، مراکز نظامی و حتی در خود تلویزیون ، با هدف نمایش و شناساندن مجاهدت های ایثارگران و شهداء به شکل عینی و ملموس .
ج) نشریات و کتب : در این زمینه باید خاطرات ، تجارب و اندیشه ها و وصایا ی شهداء و ایثارگران و رزمندگان با یک حرکت علمی – فرهنگی و با حمایت های معنوی و مالی از آنان در آثار مکتوب درج گردد . البته با یک تعامل سازنده بین نویسندگان این عرصه با خود ایثارگران که دارای تأثیر مطلوبی در این زمینه است . از جمله چاپ و انتشار این آثار گران بها در کتب و نشریات عمومی ، روزنامه ها ، مجلات ، کتب دانشگاهی و مدرسه ای و تولید سایر محصولات فرهنگی مناسب .
د) ایجاد یک بانک اطلاعاتی قوی دراین زمینه : برای دسترسی پژوهشگران عرصه ها ی مختلف دفاع مقدس به اطلاعات مورد نیاز از طریق ارائه کلیه ی اطلاعات در آن از قبیل : نام و رمز عملیات ها ، سوابق علمی و پژوهشی شهداء و ایثارگران ، وصایا ، خاطرات ، تاریخ و محل شهادت ، زندگی نامه و سایر آمار مربوط به دفاع مقدس که می تواند بعنوان یک مرکز مهم نشر ارزشها و دستاوردهای شهدا و ایثارگران کاملاً مؤثر باشد .
و) و سایر قالب های رایج رسانه ای با محوریت و اولویت اشاعه ی فرهنگ ایثار و شهادت از قبیل : پخش اخبار ، سخنرانی ، میز گرد های کارشناسی ، مصاحبه ، برنامه های مستند ، گزارش های تحلیلی ، کارتون ، زیر نویس های تبلیغاتی و ویدئو کلیپ ها، چاپ و نشر مقالات ، کاریکاتورها، تهیه ی پوستر و موسیقی ، سرودها، نوحه ها ، اشعار و غیره . اما نکته ای که در موفقیت عملی رسانه ها در ترویج این فرهنگ باید به آن توجه داشت ، رعایت عوامل ذیل می باشد ؛ مسئولیت پذیری ، گستردگی پوشش و ایجاد ارتباط با گروه های مختلف مردم ، درک وضعیت فرهنگی – اجتماعی جامعه ، توجه به نیازهای مخاطبان و برنامه ریزی دقیق در این راستا ، هماهنگی رسانه ها در عمل ، تنوع در اشکال پیام و مداومت در القای آن ، حذف پارازیت ها و غیره.
۶- اقدامات اجتماعی : به شکل گسترش نمادها و سمبل ها ی دفاع مقدس در قالب:
الف ) توسعه ی نمادها از طریق ساخت یادمان های شهداء در مراکز مهم و اصلی شهر ها و حتی مراکز آموزشی ، بازنگری در تهیه پوسترها ، کتیبه ها و فضاسازی فرهنگی و تبلیغی(دیوار نویسی) در سطح شهرها باهمکاری شهرداریها و حتی در روستاهای پرجمعیت با تکیه بر جنبه های آگاه سازی دینی و معرفتی از شهداء ، حفظ بخشی از آثار بجا مانده از دفاع مقدس ، نامگذاری خیابان ها ، میادین ، مدارس و دانشگاهها بنام شهداء و ایثارگران البته با در نظر گرفتن جامعه شناسی و روانشناسی تبلیغات.
ب) ایجاد نمایشگاه و موزه ی دفاع مقدس برای تجمع و ارائه آثار مادی و معنوی بازگو کننده ی صحنه های مختلف از دفاع مقدس که بلحاظ عینی و ملموس بودن می تواند بسیار آموزنده و نتیجه بخش باشد.
از قبیل ارائه ی تجهیزات نظامی رزمندگان ، هنر های دستی آنان ، پیشانی بندها ،عکس و پوستر ، دست نوشته ها ، کتب و اشعار ، ساخت ماکت از صحنه های نبرد،نقشه ی عملیات ها و بسیاری موارد دیگر.
۷- فراهم نمودن زمینه اعزام قشرهای مختلفی از مردم خصوصاً جوانان برای بازدید از مناطق عملیاتی کشور در دوران دفاع مقدس در قالب کاروان های راهیان نور و ه مچنین برنامه ریزی برای دیدار با خانواده ی شهداء و ایثارگران برای انتقال تجارب و تحکیم پیوندهای دو سویه با همکاری بنیاد شهید ، بنیاد حفظ آثار ونشر ارزشهای دفاع مقدس ، مدارس ، دانشگاهها و صدا سیما.
۸- در عرصه ی ورزشی هم می توان با اقداماتی همچون برگزاری جام ها و مسابقات ورزشی مهم ، تأسیس باشگاه و ورزشگاه با نام شهداء ، ایثارگران و جانبازان و همینطور حمایت های مالی و معنوی از تیم های مختلف ورزشی جانبازان وایثارگران جهت تداوم بخشی به یاد ، نام و ارزش های دفاع مقدس و رزمندگان آن عرصه ها در میادین ورزشی اشاره نمود.
۹- تلاش های دیپلماتیک وسیاسی : در راستای نمایاندن مظلومیت ملت ایران و شهداء در جنگ تحمیلی هشت ساله به جهانیان با نقش آفرینی وزارت امور خارجه در این زمینه و یا اتخاذ تدابیری که هر ایرانی در خارج از کشور مبلغ و مروج فرهنگ دفاع مقدس و دلاوری های شهداء و ایثارگران باشد و یا ایجاد بستر مناسب برای حضور خارجیان و مشاهده ی آثار بجا مانده از دفاع مقدس ، مناطق جنگی و دیدار با ایثارگران در جهت توسعه ارزش های دفاع مقدس در خارج از مرزها با همت رایزنان فرهنگی کشور در خارج با ارائه تسهیلات و دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی مطرح .
۱۰- با توجه به اهداف جنگ ها و این که برخی از آنها حق طلبانه و در جهت وتأمین شرف و حیثیت افراد بشری هستند .( ادیبی سده ، ۱۳۸۲ ، ص ۲۶ ) پس با این نگرش نمی توان همه ی آنها را نکوهش کرد که جنگ ایران با عراق نیز برای حفظ این آرمان ها و کرامات انسانی بوده است . حال با تبیین صحیح اهداف این جنگ که بوسیله ایثار و جان فشانی رزمندگان ایران در دفاع مقدس حاصل شده است ، زمینه مناسبی برای ترویج این نوع فرهنگ که حافظ آرمان های یک ملت است در بین مردم فراهم می گردد.
۱۱- ایجاد یک سازمان تبلیغاتی کارآمد در مورد دفاع مقدس به شکل متمرکز با برنامه ریزی دقیق ساختاری و محتوایی با استفاده از نیروهای فکری ، هنری و علمی متعهد در این زمینه نیز قابل تأمل است .
۱۲- دادن آگاهی و اطلاعات کافی به مردم در زمینه اقدامات و مسئولیتهای نهادهای مرتبط با امور ایثارگران و شهداء : همچون بنیاد شهید و امور ایثارگران ، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس با مشخص نمودن سازوکارهایشان و نقش و اهمیتی که در زمینه ی اشاعه فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه دارند.
۱۳- استفاده ازنیروهای متعهد، با سواد و مسئولیت پذیر که درک صحیحی از زمان و شرایط داشته باشند در سطوح مختلف نهادهای فوق الذکر که قادر باشند با بینش واقع بینانه و مدیریت همه سونگر ، در زمان صلح بخوبی با بستر سازی برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت به مقابله با جنگ نرم دشمن بپردازند و با محتمل دانستن هر اتفاقی بتوانند این روحیه و آمادگی را درهر شریطی و هر نسلی حفظ نمایند . وبهترآنست که ترکیب انسانی این نهادها هم شامل ایثارگران ، رزمندگان ، جانبازان ، خانواده های شهداء ، نیروهای متعهد مردمی ، بانوان ، جوانان و از تما می اقشار جامعه باشد .
۱۴- گاهی تصور خانواده ها از تربیت فرزندانشان مطابق با فرهنگ ایثار و شهادت طلبی دور از واقعیت می نماید . وآنان گمان می کنند که این نوع پرورش فرزندان مستلزم رعایت هنجارهای بسیاری است که از توان آنها خارج است ، از همین رو کمتر بدان می پردازند در صورتی که چنین نیست وتنها رعایت اصول سفارش شده در متون دینی و تربیتی اهل بیت (ع) و سیره عملی معصومین ، رهنمود های امام (ره) و رهبری عزیز و خود شهداء و ایثارگران می تواند در این مسیر راهگشا باشد . البته در این زمینه باید از هر گونه افراط و تفریط اجتناب نمود و نقش سایر نهادها را هم در نظر گرفت .
۱۵- با توجه به اینکه امروزه یکی از دغدغه های اصلی ما در زمینه ی فرهنگ ایثار و شهادت به تأثیر پذیری جوانان از آن مربوط می شود . فلذا شایسته است در این رابطه ، توجه ویژه ای به نسل جوان بشود و با نیاز سنجی و تأمین مطالبات به حق آنان و تدوین برنامه های جامع در خصوص آگاه سازی آنان نسبت به هجمه های فرهنگی دشمنان در این خصوص با راه اندازی پایگاه های اینترنتی و وبلاگ نویسی ، ارتباط دائمی با این نسل برقرار کرده و به پرسشها و شبهات ذهنی آنها پاسخ داده و توصیه های رهبر عزیز را در این زمینه عملیاتی نمود .
۱۶- اتخاذ سیاست های تشویقی و انگیزشی در چارچوب اهداف برنامه پنجم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کشور در زمینه توسعه مشارکت های مردمی در عرصه فرهنگ دینی و به تبع آن فرهنگ ایثار و شهادت با برنامه ریزی و اقدامات لازم با رویکرد بهبود کیفیت فعالیت ها و همچنین توسعه و حمایتهای آموزشی و پژوهشی از زیر ساخت های فکری و مولد فرهنگ اصیل ایثار و شهادت .
۱۷- فرهنگ ایثار و شهادت نیز به مثابه سایر فرهنگ ها در طول تاریخ تغییر و تحول می یابد. پس بنابراین باید مواظبت ونگهداری شده و همواره مورد پالایش قرار گیرد تا سنت های غلط وارد آن نشوند و به کارکردهای آن در بستر زمان توجه گردد .
۱۸- توجه به اولویت بندی ها بر اساس شناسایی نیازها در راستای اشاعه ی این فرهنگ در جامعه .
۱۹- شناسائی و معرفی فرصت ها و همینطور تهدیدات و آسیب هائی که فرهنگ ایثار و شهادت طلبی را با خطر مواجه می نماید و رعایت اعتدال در بیان و برخورد با این چالش ها و موانع و همچنین تجلیل از فعالان این عرصه که نقش مؤثری در اشاعه ی این فرهنگ دارند .
۲۰- و نهایتاً نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت از ابتدای زندگی هر فرد در فرایند پرورش اجتماعی او به عنوان بخشی از وظایف خانواده ها، نظام آموزشی، نظام ارتباطی و رسانه ای .
بدیهی است بسیاری از این راهکارها و پیشنهادات که به آن ها اشاره شد فقط بخشی از آنها می تواند بوسیله ی ارگانها و سازمان ها ی مرتبط و بخصوص بنیاد شهید و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس،سپاه و تحت نظر ستاد کل نیروهای مسلح به اجرا گذارده شود ، ولی پیچیدگی و تخصصی بودن بسیاری از این راهکارها تنها از عهده یک بنیاد و مرکز خاص بر نمی آید ، بلکه باید از کلیه نیروهای مردمی و مشارکت عمومی بهره گرفت ؛ زیرا حفظ و اشاعه آثار و ارزشهای دفاع مقدس و فرهنگ ایثار و شهادت مانند خود دفاع مقدس و انقلاب اسلامی با مشارکت همگانی میسر است .و بدین منظور باید برای هر یک از دستگاههای ذیربط بر اساس تقسیم کار و تناسب ماموریت،وظایف خاصی را در نظر گرفت.

نکته ی پایانی در مورد ترویج فرهنگ ایثار و شهادت

یکی ازخصوصیات انسان فراموشی است. غفلت و سرگرم شدن به زندگی روزمره معمولاً گذشته را از یاد می برد . برگزاری ایام خاصی همچون هفته ی دفاع مقدس، بسیج ، روز ارتش ،پاسدار ،جانباز و دهه ی فجر و یاد آوری رشادت ها و ایثارگری هایی که در آن دوران توانست در زمینه های مختلف معادلات جهانی را نسبت به انقلاب و جنگ تحمیلی ایران بر هم زند و منجر به تسلیم شدن دشمنان تا دندان مسلح و تئوری پردازان انقلابی و نظامی در برابر ایثار رزمندگان و مردم سلحشور ایران که تجلی گر حاکمیت ایمان و اعتقاد به خدا و رهبری بودند ، گردد بلحاظ فرهنگی و آموزشی بسیار مهم است و یا هدف یادآوری وانتقال آن ارزشها از نسلی به نسل دیگر برگزار و جزء تاریخ یک ملت محسوب می گردد .
چرا که نسل جدید باید بداند آسایش و امنیت امروز او مرهون چه ایثارگریها ، فداکاریها و شهادت ها است . ایثارو شهادتی که در قرآن و لسان اهل بیت (ع) گزینش مرگ متکی بر شناخت و بر مبنای اختیار در مبارزه علیه موانع تکامل بشری است که شهید و ایثارگر با شعور آن را انتخاب می کند و روحیات یک ملت را تضمین می نماید . زیرا شهادت مکتب سازنده ای است که شگرف ترین اثرات بر آن مرتبت است . در این صورت است که ملت ما با ارزش گذاری بر حرکت شهدا و مقابله با فرصت طلبان ، اجازه ی کوچکترین استفاده ی ابزاری از آنان را برای مقاصد سیاسی و اقتصادی خود نخواهد داد و حرکت در راستای توسعه ی »فرهنگ ایثار و شهادت« یکی از نشانه های بارز آن است.

نتیجه گیری

ما در این مقاله قصد بررسی موضوع مهمی همچون» راهکارهای ترویج فرهنگ ایثارو شهادت « را داشتیم که در این راستا سعی نمودیم تا با رویکردی دینی و جامعه شناختی به تحلیل واقع بینانه ،علمی و همه جانبه ازمسئله مورد نظر بپردازیم . فلذا در قالب یک چارچوب مشخص و منسجم پس از تبیین ضرورت و اهداف پژوهش وتشریح مفهوم ایثار و شهادت با بررسی مواردی همچون مرجع دینی فرهنگ شهادت طلبی و رابطه ی آن با ارزشها و ایدئولوژیهای متعالی و سازنده، شاخص های شهادت و فضیلت های آن ، چالش ها ی موجود در فرهنگ ایثار و شهادت و نهایتاً ارائه ی ر اهکارهای عملی ترویج این فرهنگ در جامعه پرداختیم و سپس به این نتیجه گیری کلی رهنمون شدیم که با اتمام جنگ و انقلاب نباید شهداء ، ایثارگران و فداکاریهای آنان فراموش شود . چرا که نسل جدیدی که به دنیا می آید با خاطرات آنان روبروست و باید این نسل را با شهداء ، ایثارگران و فرهنگی که به آن پایبند بودند آشنا کنیم و ارزش و اهمیت کار آنها باید در جامعه بخوبی روشن شود . زیرا جامعه ای که بتواند آرمان شهداء و ایثارگران و جانبازان را بخوبی درک و ترویج نماید ، از کارکردهای مثبت آن که همانا گسترش معنویت در جامعه ، کاهش فساد و ناهنجاری و به تبع آن شکل گیری یک محیط انسانی سالم و الهی است بهره خواهد برد و هیچ عامل دیگری حتی پول و ثروت هم نخواهد توانست با آن رقابت نماید و تمامی آنها در» فرهنگ ایثار و شهادت« متجلی است که ازآن می توان به عنوان نگهبان حقیقی برای دژ محکم دین و اسلام نام برد. چرا که وجود فرهنگ ایثار و شهادت است که به زندگی انسان ها معنا می دهد وآنها را ازرخوت و بیگانگی خارج می نماید .وبه آنها هویت دینی بخشیده و در مسیر الهی مقاوم و پایدار می سازد . که در نهایت رفاه ، آسایش و امنیت را برای تداوم بخشی به زندگی همنوعان در ابعاد گوناگون به ارمغان می آورد.
” و الله الحمد من اوله الی آخره ”
منابع:
۲- ابن منظور ، محمدبن مکرم . لسان العرب ، قم: نشر ادب الحوزه ، ۱۴۰۵ ق.
۳- ادیبی سده ، مهدی . جامعه شناسی جنگ و نیروهای نظامی ، ج ۴ تهران : سمت، ۱۳۸۲
۴- اقبال ، زهرا ؛ جنگ شهادت ؛ تهران : سروش ،۱۳۵۵
۵- توسلی ، غلامعباس . جامعه شناس دین ، تهران: سخن ، ۱۳۸۰
۶- جمالی ، عیسی . سردار خوبان ، تهران : شاهد ، ۱۳۸۱
۷- دهخدا ، علی اکبر .لغت نامه ،تهران : دانشگاه تهران ، ۱۳۷۷
۸- سنگری ، محمدرضا ؛ عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس و فرهنگ عاشورا ؛ قم : مرکز تحقیقات اسلامی ،۱۳۸۰
۹- شاعری ، محمد حسین . جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه های شهیدان ، . تهران : شاهد ،۱۳۸۱
۱۰- شهداء» فصلنامه بنیاد شهید انقلاب اسلامی« ، ش ۷ ، ۱۳۸۰
۱۱- فرهنگ ایثار،» فصلنامه فرهنگی – اجتماعی« ، ش ۴، ۱۳۸۳
۱۲- فرهنگ عمومی ،» فصلنامه فرهنگی – اجتماعی «،ش ۳۷، ۱۳۸۲
۱۳- فکرت ، محمد آصف ؛ دایره المعارف تشیع ؛ بنیاد شهید ، ۱۳۷۹
۱۴- گوهری، سید اسماعیل . آرزو و شهادت ؛ تهران : امیری ، ۱۳۶۱ .
۱۵- لازار ، ژودیت ؛ افکار عمومی ؛ ترجمه مرتضی کتبی ؛ تهران : نی ، ۱۳۸۰
۱۶- مظاهری ،محسن حسام ؛ رسانه ی شیعه ؛ج ۱ ، تهران :شرکت چاپ و نشر بین الملل ، ۱۳۸۷
۱۷- معاونت پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثارامام خمینی) ره ( ؛ تعلیم وتربیت از . دیدگاه امام خمینی) ره( ؛ ج ۲ ، تهران : ۱۳۷۸
۱۸- وثوقی ، منصور؛ مبانی جامعه شناسی ؛ ج ۱، تهران : دانشگاه تهران ، ۱۳۷۸ .
۱۹- ولوی ، محمد علی ؛ شادروان شهادات ؛ تهران : شاهد ، ۱۳۷۸
منبع:مجموعه مقالات همایش ملی فرهنگ ایثار و شهادت/ دانشگاه زنجان