Views: 85
همه مردم جهان برای خود روزهای شادی خاصی دارند که آن را «عید» می نامند؛ خواه در آن روز «فتح مهمی» اتفاق افتاده باشد یا اینکه تحول عظیمی در طبیعت، اجتماع و یا عرصه علم و فناوری صورت گرفته باشد. اسلام نیز برای پیروان خویش روزهایی از سال را «عید» اعلام کرده که «عید فطر»، یکی از آنهاست. نوشتار حاضر، به بیان اهمیت نام گذاری و آثار عید می پردازد.
بازگشت به فطرت
اسلام، اوّل شوال را «عید فطر» نامیده است. عید، از «عود» به معنای «بازگشت» است و فطر و افطار، به معنای «ترک کردن روزه» است؛[۱] اما در ورای این معنای ظاهری، معنای دیگری نهفته که بیانگر حقیقت عبادت است و آن، بازگشت به «فطرت» و «انسانیت» است.[۲] چون روزه دار توانسته یک ماه همه اعضا و جوارح خود را در «صیام و قیام و تسبیحِ» خدا نگهدارد و با هوای نفس و شیاطین مخالفت کند، از گناهان و رذایل پاک شده و به فطرت توحیدی نخست خود بازگردد. پس، روز اوّل شوال، روز عید طاعت خدا و بازگشت به فطرت و روز رهایی از شیطان است.
عید فطر
نماز عید فطر و اعمال مربوط به آن روز، پیام هایی به مسلمانان می دهد که اگر آنها را در زندگی به کار می بستند، قطعاً زندگی متفاوتی با وضع امروزی داشتند. این پیام ها در موضوعات مختلفی همچون: خداشناسی، پیامبرشناسی، قرآن شناسی، امام شناسی، ولایت مداری، تقوامداری، شیوه دعا و بندگی خدا، انسان دوستی و راه های تقویت همبستگی اجتماعی است. در این مجال، به بیان چند پیام اشاره می کنیم.
فطر، عید روزه داران حقیقی
روز عید است و من امروز در این تدبیرم
که دهم حاصل سی روزه و ساغر گیرم[۳]
ماه رمضان، دانشگاه خودسازی جهت ورود به «ضِیَافَهُ اللَّه» و نیل به مقام «خلافت الهی » است. همه کسانی که در آزمون های این دانشگاه قبول شده اند، کارنامه و جایزه خود را در روز عید فطر دریافت می کنند.
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: «روز عید فطر، تنها برای کسانی روز عید است که روزه آنها مقبول و عبادت های شبانه آنان مورد پذیرش قرار گرفته باشد.» سپس فرمود: «کلُّ یوْمٍ لَا یعْصَی اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ عِیدٌ؛[۴] هر روزی که گناه و نافرمانی خدا نشود، آن روز، عید است.» شاعر عرب می گوید:
قالوا أتی العِیدُ والأیامُ مُشرِقَهٌ
وأنتَ تَبکی وکلُّ النّاسِ مَسرورُ
فقلتُ إن وَصْلَ الأحبابِ کانَ لنا
عِیداً وإلّا فهذا الیومُ عاشورُ[۵]
«گفتند: روز عید و ایام نورانی آمده و همه مردم مسرورند. تو چرا گریه می کنی؟
گفتم: اگر وصال محبوب رخ دهد، عید و سُرور ما خواهد بود؛ وگرنه روز عاشورای ماست.»
یادکرد نعمت ها
بازگوکردن نعمت ها و سپاس نعمت دهنده، یکی از آموزه های قرآن است.[۶] امام سجاد علیه السلام در دعای وداع با ماه رمضان در مقام سپاس از نعمت های خدا می گوید:
«خدایا! نعمت های فراوانی در این ماه به ما دادی که یکی از برجسته ترین آنها، روزه این ماه است که بر ما واجب کردی و افزون بر آن، ما را به نماز و نیایش و دعا ترغیب کرده ای و مهم تر از همه، شب قدر را که از هزار شب برتر است، در آن نهادی و آن را ظرف نزول قرآن و نور هدایت قرار دادی و بدین سان، بنیان ایمان ما را قوت بخشیده ای.»[۷]
بر اساس آموزه های دینی و به حکم عقل، هرکسی هرگونه خدمتی به انسان کرده باشد، باید از او تشکر کرد. شکر نعمت، افزون بر داشتن آثار مثبت اجتماعی، سبب آرامش روح و ضامن بقای نعمت و فزونی آن می شود و به عکس، کفران نعمت، سبب زوال آن می گردد؛ چنان که. قرآن کریم می فرماید: «لَئِنْ شَکرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکمْ وَلَئِنْ کفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ؛[۸] اگر شکرگزاری کنید، [نعمت خود را] بر شما خواهم افزود و اگر ناسپاسی کنید، مجازاتم شدید است.»
شکر نعمت نعمتت افزون کند کفر نعمت از کفت بیرون کند
یادکرد نعمت ها و تشکر از نعمت دهنده، با اشکال مختلف زبانی و عملی باید همراه باشد. امام هادی علیه السلام به نقل از پدرانش، از امام صادق علیه السلام روایت کرده: «قطعاً خداوند، زیبایی و آراستگی را دوست دارد و بدحالی و بدبخت نمایی [و خود را ضعیف و بیچاره نشان دادن] را دوست ندارد؛ زیرا هنگامی که خداوند به بنده ای نعمتی داد، دوست دارد اثر آن را در زندگی او ببیند. » پرسیدند: ظهور نعمت چگونه باید باشد؟ حضرت چند مثال زد و فرمود:
«۱. لباس های تمیز بپوشد؛ ۲. خود را معطر و خوشبو سازد؛ ۳. خانه اش را گچ کاری و سفید کند؛ ۴. خانه و حیاط و دربِ خانه را جارو نماید و تمیز نگاه دارد؛ ۵. حتی روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب، فقر را از بین می برد و روزی را فراوان می کند.»[۹]
وقتی انسان آثار نعمتی را که خداوند به او داده، در زندگی خودش و در اجتماع ظاهر کرد و شکر آن را به جا آورد، نامش در زمره دوستان خدا قرار می گیرد؛ «سُمِّیَ حَبِیبَ اللَّهِ.» اما اگر نعمت را آشکار نکرد و شکر آن را به جا نیاورد، در شمار دشمنان خدا و تکذیب کننده نعمت الهی قرار می گیرد؛ «سمِّیَ بَغِیضَ اللَّهِ، مُکذِّباً بِنِعْمَهِ اللَّهِ.»[۱۰]
تمرین و استمرار روحیه معنوی
همان گونه که رمی جمرات، کلاس درس و تمرینی است برای به کارگیری محتوای آن در میدان زندگی تا از این رهگذر حج گزار شیطان و نفس سرکش را رمی نماید، همچنین، ماه رمضان نیز از یک سو، هر لحظه اش برای اولیای خدا عید است؛ چه آنکه از رهگذر قیام شبانه و صیام روزانه، به وصال محبوب نزدیک تر می شوند و به تعبیر حافظ، در کوی دوست به دولت جاودان می رسند.
وصال او ز عمر جاودان به
خداوندا مرا آن ده که آن به
دلا دایم گدای کوی او باش
به حکم آن که دولت جاودان به[۱۱]
از سویی دیگر، کلاس تمرین بندگی خدا و مبارزه با هوای نفس و شیاطین برای به کارگیری آن در طیّ یازده ماه دیگر. امام سجاد علیه السلام در فراز دیگری از دعای وداع ماه رمضان می فرماید: «السَّلَامُ عَلَیک مِنْ نَاصِرٍ أَعَانَ عَلَی الشَّیطَانِ وَ صَاحِبٍ سَهَّلَ سَبِیلَ الْإِحْسَان؛[۱۲] سلام بر تو ای رفیقی که کمک کردی تا ما بر شیطان مسلط شدیم و از برکت تو، راه احسان و نیکوکاری را شناختیم.»
بر این اساس، کسی که درس های رمضان و عید فطر را آموخته باشد، حتماً آن را در ماه های دیگر به کارمی گیرد. نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «لَوْ یعلَمُ الْعِبادُ مَا فِی رَمَضَانَ لَتمَنَّت أَن یکونَ رَمَضَانُ سَنَه؛[۱۳] اگر بندگان خدا از آنچه در ماه رمضان مقرر می شود، آگاهی داشتند، قطعاً آرزو می کردند که همه روزهای سال ماه رمضان باشد. » اما کسانی که پس از عید فطر، آموزه های کلاس رمضان را تا رمضان دیگر کنار می گذارند و با مسجد، دعا و قرآن، احسان به فقرا و خویشتن داری، خداحافظی می کنند، آنان عارف به حقیقت عید فطر و رمضان نیستند.
آمادگی تجدید بیعت با امام زمان(عج)
سیدبن طاوس از امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده: هنگامی که آماده شدی برای نماز عید، پیش از آنکه از منزل خارج شوی، دعای «اللَّهُمَّ مَنْ تَهَیأَ وَ تَعَبَّأَ…»[۱۴] را بخوان و در ادامه دعا، وقتی به اسم امام زمانﺃ رسیدی، با آرزوی تحقق وعده الهی و استقرار حکومت عدل مهدوی می گویی:
«اللَّهُمَّ افتَحْ لَه فتْحاً یسِیراً . .. اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَیک فِی دَوْلَهٍ کرِیمَهٍ.» این دعا که همراه با صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و دوازده امام علیهم السلام است، در دعای افتتاح که از اعمال شب های ماه مبارک است نیز آمده و به منزله تجدید بیعت با رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه اطهار علیهم السلام، به ویژه امام زمانﺃ است. بیعت در اینجا، به این معناست که من در اطاعت و دفاع از آنان، جان و مال خود را تقدیم می کنم. لازمه چنین پیمانی که هر روز از اوّل ماه رمضان تا روز عید فطر تداوم دارد، معرفت و اطاعت است.
به فکر آینده باش
امیر مؤمنان علیه السلام در یکی از خطبه های روز عید فطر خطاب به مردم فرمود: «أَیهَا النَّاسُ إِن یوْمَکمْ هَذَا یوْمٌ یثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یخْسَرُ فِیهِ الْمُسِیئُونَ وَ هُوَ أَشْبَهُ یوْمٍ بِیوْمِ قِیامَتِکمْ؛ ای مردم! امروز روزی است که نیکوکاران پاداش می گیرند و تبهکاران زیان می بینند و این، چه شباهت زیادی به روز قیامت دارد.»
«فَاذْکرُوا بخُرُوجِکمْ منْ مَنَازِلِکمْ إِلَی مُصَلَّاکمْ خُرُوجَکمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَی رَبِّکمْ؛ پس هنگامی که از منازلتان خارج و به سوی جایگاه نماز [عید] می روید، آن روزی را به یاد آورید که از قبورتان خارج می شوید و به سوی پروردگارتان می روید.»
«وَ اذْکرُوا بِوُقُوفِکمْ فی مصَلَّاکمْ وُقُوفَکمْ بَینَ یدَی رَبِّکمْ؛ و هنگامی که در صف نماز عید می ایستید، ایستادنتان در پیشگاه عدل الهی را به یاد آورید.»
«وَ اذْکرُوا بِرُجُوعِکمْ إِلَی مَنَازِلِکمْ رُجُوعَکمْ إِلَی مَنَازِلِکمْ فِی الْجَنَّهِ أَوِ النَّارِ؛ و بعد از نماز که به سوی منزلتان می روید، به یاد آن روزی بیفتید که هرکسی به سوی منزلش در بهشت یا جهنم رهسپار است.»
پس از این انذار و تخویف، امام علیه السلام بشارت داد و امید را در دل مردم زنده کرد و فرمود: «وَ اعْلَمُوا عبَادَ اللَّه أَن أَدْنَی مَا لِلصَّائِمِینَ وَ الصَّائِمَاتِ أَن ینادِیهُمْ ملَک فِی آخِرِ یوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَبْشِرُوا عِبَادَ اللَّهِ فَقَدْ غُفِرَ لَکمْ مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِکمْ فَانْظُرُوا کیفَ تَکونُونَ فِیمَا تسْتَأْنِفُونَ؛[۱۵] ای بندگان خدا! بدانید کمترین چیزی که به مردان و زنان روزه دار داده می شود، این است که فرشته ای در آخرین روزِ ماه رمضان، با صدای بلند اعلام می کند و می گوید: ای بندگان روزه دار! خداوند همه گناهان گذشته تان را بخشیده است. پس، به فکر آینده خود باشید که چگونه می گذرانید.»
پی نوشت ها:
[۱] راغب اصفهانی، المفردات، ذیل واژه «فَطَرَ».
[۲] ر.ک: عبدالله جوادی آملی، نسبت دین و دنیا، ص ۱۴۸.
[۳] دیوان حافظ، اشعار منتسب، ش ۱۷، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی گنجور، نشانی:
https://ganjoor.net/hafez/montasab/sh/17
[4] دشتی، نهج البلاغه، حکمت ۴۲۸.
[۵] ابن ا بی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۲۰، ص ۷۳؛ بعضی نُسخ دیگر ص ۷۶.
[۶] سوره ضحی، آیه ۱۱.
[۷] صحیفه سجادیه، دعای ۴۵.
[۸] سوره ابراهیم، آیه ۷.
[۹] شیخ طوسی، امالی، ص ۲۷۵.
[۱۰] کلینی، الکافی، ج ۶، ص ۴۳۸.
[۱۱] دیوان حافظ، غزلیات، ش ۴۱۹، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی گنجور، نشانی:
https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh/419.
[12] صحیفه سجادیه، دعای ۴۵.
[۱۳] شیخ صدوق، فضائل الاشهر، ص ۱۴۰.
[۱۴] سیدبن طاوس، اقبال، ص ۲۸۰.
[۱۵] شیخ صدوق، امالی، ص ۱۰۰.
