Views: 28
روزشمار اجمالی جنگ هشت ساله ایران و عراق از بعد نظامی عملیاتی است. در این مجموعه ضمن رعایت ترتیب تاریخی عملیاتهای نیروهای خودی و دشمن تلاش شده است تا عملیاتهای برجسته طرفین به اختصار تشریح گردد تا خواننده بیشتر با فراز و نشیب های جنگ تحمیلی و نحوه عمل ارتش عراق و رزمندگان اسلام آشنا شود. قابل ذکر است که بررسی ابعاد مختلف جنگ ایران و عراق نیازمند زمان و امکانات بیشتری است و این مجموعه تنها به بیان سلسله عملیاتهایی که دقت نظر در بطن آنها واجد درسها و تجربیات بسیار می باشد، اکتفا می کند.
منبع : فصلنامه بررسی های نظامی – شماره ۱۰، پایگاه اینترنتی پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس
کلید واژه: روزشمار، جنگ تحمیلی، هشت ساله، ایران، عراق، امپراطوری آمریکا، استراتژی، سلاح شیمیایی
مجموعه زیر، روزشمار اجمالی جنگ هشت ساله ایران و عراق از بعد نظامی عملیاتی است. در این مجموعه ضمن رعایت ترتیب تاریخی عملیاتهای نیروهای خودی و دشمن تلاش شده است تا عملیاتهای برجسته طرفین به اختصار تشریح گردد تا خواننده بیشتر با فراز و نشیب های جنگ تحمیلی و نحوه عمل ارتش عراق و رزمندگان اسلام آشنا شود. قابل ذکر است که بررسی ابعاد مختلف جنگ ایران و عراق نیازمند زمان و امکانات بیشتری است و این مجموعه تنها به بیان سلسله عملیاتهایی که دقت نظر در بطن آنها واجد درسها و تجربیات بسیار می باشد، اکتفا می کند. پرواضح است که در کنار عملیاتهای نظامی، پیامدهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نیز حائز اهمیت بوده و رابطه مستقیمی با تحولات جنگ داشته است که در این مجموعه بدان پرداخته نمی شود. نکته دیگر اینکه عملیاتها براساس سالهای جنگ تقسیم بندی شده است و در هر سال نیز توضیحاتی پیرامون وضعیت کلی جنگ بیان شده است. دفتر مطالعات امیدوار است که این مجموعه، مفید فایده افتد و در آینده نیز مراکز آموزشی سپاه از ابعاد مختلف پدیده جنگ را مورد بررسی و امعان نظر قرار داده و از آن بعنوان یک منبع پویا و مستقل بهره برداری لازم را بنمایند.
آغاز جنگ ۱۳۵۹
در سی و یکم شهریور ۱۳۵۹ در شرایطی که اقدامات متعدد امپراطوری آمریکا جهت براندازی نظام نوپای انقلاب اسلامی یکی پس از دیگری با شکست مواجه می شد، رژیم توتالیتر و توسعه طلب عراق با حمایت آمریکا و غرب، مرزهای جمهوری اسلامی ایران را مورد حمله نظامی قرار داد و بطور همزمان، نیروی هوایی این کشور در یک تهاجم گسترده، مناطق استراتژیک از جمله فرودگاه تهران را بمباران کرد و بدنبال آن جنگ تحمیلی رسماً آغاز گردید. با شروع جنگ، جمهوری اسلامی ایران کاملاً غافلگیر شد. زیرا از یک طرف، ارتش بخاطر اعدام، تصفیه و فرار سران فاسد خود فاقد کمترین کارآیی بود. از طرف دیگر سپاه نیز هنوز در بدو شکل گیری بوده و توان محدودش نیز در درگیریهای داخلی در کردستان، گنبد، جریان خلق عرب و… شدیداً تحلیل رفته بود. بنابراین ایران فاقد یک سازمان نظامی توانمند برای مقابله با ماشین جنگی عراق بود. از این میان دو عامل اساسی مانع فروپاشی نظامی سیاسی کشور گردید:
اول کنترل اوضاع توسط حضرت امام (س) و عامل دوم سیل روزافزون مردم در صحنه سیاسی کشور و گسیل آنها به جبهه ها. سازمان یافتن نسبی مردم و بسیج آنها سبب آغاز حملات ایذایی و چریکی گردید و توانست مانع پیشروی ماشین جنگی عراق گردد و پس از آن بتدریج انجام عملیاتهای محدود مطمح نظر واقع شد. عراق نیز در این مقطع پس از ناکامی در تصرف خوزستان با اتخاذ استراتژی دفاعی در جنگ زمینی و افزایش فشار بر روی شهروندان از طریق جنگ شهرها سعی نمود در کوتاهترین زمان ممکن دولت را تسلیم نموده و وادار به مذاکره نماید، لیکن موضع سازش ناپذیر حضرت امام خمینی (ره) و وفاداری و پشتیبانی مردم از معظم له پاسخ کوبنده ای به تحرکات ایذائی دشمن بود. در سال ۵۹ علاوه بر حملات چریکی و پارتیزانی حدوداً ۱۸ عملیات محدود و متوسط علیه عراق صورت گرفت. تعدادی از این عملیاتها بصورت کلاسیک و در دوره بنی صدر انجام شد که هیچگونه موفقیتی در بر نداشت. در مطالبی که متعاقباً می آید اقدامات انجام شده طرفین بررسی خواهد شد.
۳۱ / ۶ / ۵۹
آغاز تهاجم همه جانبه عراق به جمهوری اسلامی ایران که از سه جبهه جنوب، میانی و شمال انجام شد. ارتش عراق در جبهه جنوب تهاجم خود را از پنج محور آغاز کرد:
۱- محور شلمچه برای تصرف خرمشهر و آبادان
۲- محور کوشک به طرف اهواز
۳- محور طلائیه به سمت هویزه
۴- محور چزابه به طرف بستان، سوسنگرد و اهواز
۵- محور فکه به سمت شوش، دزفول و دهلران
در جبهه میانی نیروهای دشمن از چهار محور وارد عمل شدند:
۱- محور مهران
۲- محور مندلی به سمت ارتفاعات سومار و نفت شهر
۳- محور خسروی قصرشیرین
۴- محور سلیمانیه پنجوین جهت تصرف ارتفاعات مریوان و بانه
در جبهه شمالی از محور ازگله به بالا ابتکار عمل در دست نیروهای محلی و ضدانقلاب داخلی قرار داشت و عراق در نقش پشتیبانی عمل می کرد.
در فاصله آغاز جنگ (۳۱ / ۶ / ۵۹) تا (۵ / ۷ / ۶۰) عملیاتهای محدودی از سوی نیروهای خودی انجام شد که به ترتیب ذکر می شود.
۱۳ / ۷ / ۵۹ – عملیات مشترک سپاه و ارتش در منطقه موسیان
۲۳ / ۷ / ۵۹ – حرکت محدود ارتش در منطقه دزفول
۱۵ / ۸ / ۵۹ – شبیخون غیور اصلی توسط سپاه در منطقه حمیدیه
۲۶ / ۸ / ۵۹ – عملیات آزادسازی سوسنگرد توسط سپاه و ارتش
۱۴ / ۱۰ / ۵۹ – حرکت محدود سپاه در تنگ حاجیان
۱۵ / ۱۰ / ۵۹ – عملیات ارتش در هویزه
۱۹ / ۱۰ / ۵۹ – عملیات محدود سپاه و ارتش در میمک
۱۹ / ۱۰ / ۵۹ – عملیات مشترک سپاه و ارتش در محور آبادان
۲۰ / ۱۰ / ۵۹ – عملیات محدود نصر در محور ماهشهر توسط سپاه و ارتش
۱۲ / ۱۱ / ۵۹ – عملیات محدود ارتش ارتش در ارتفاعات ذیل
۱۸ / ۱۱ / ۵۹ – عملیات سپاه در منطقه سوسنگرد
۲۱ / ۱۱ / ۵۹ – عملیات محدود در منطقه دهلاویه توسط سپاه
۲۶ / ۱۱ / ۵۹ – حرکت محدود سپاه در ارتفاعات ذیل
۲۶ / ۱۱ / ۵۹ – عملیات در محور میمک
۲۴ / ۱۲ / ۵۹ – عملیات محدود سپاه در سرپل ذهاب
۲۴ / ۱۲ / ۵۹ – عملیات سپاه در گیلان غرب
۲۶ / ۱۲ / ۵۹ – عملیات حضرت مهدی در محور سوسنگرد توسط سپاه
سال ۱۳۶۰
در نیمه اول این سال در اثر افزایش تجربه رزمندگان اسلام، عملیات چریکی و ایذائی جای خود را به عملیات محدود داد و نیروهای اسلام ظرف مدت ۶ ماه ۱۹ عملیات در جبهه های غرب و جنوب، انجام دادند. همچنین جبهه خودی دریافت که از این پس قادر است ضربات اساسی تری به ارتش عراق وارد نماید. بویژه پس از خلع بنی صدر از ریاست جمهوری و فرماندهی کل قوا، زمینه بازتری برای حضور نیروهای انقلابی در صحنه تصمیم گیری جنگ فراهم شد و ارتش و سپاه توانستند با همکاری یکدیگر به مقابله با دشمن بپردازند. در نیمه دوم سال ۶۰ استراتژی تدوین شده موسوم به طرحهای «کربلا» به اجرا گذاشته شد. اولین گام در اجرای این استراتژی شکستن حصر آبادان بود. این عملیات زمینه ساز آزادسازی خرمشهر گردید و باور مسئولین جنگ را نسبت به امکان دستیابی به پیروزیهای بیشتر مضاعف ساخت.
۱ / ۱ / ۶۰ – عملیات محدود و مشترک سپاه و ارتش در قوچ سلطان
۱۵ / ۱ / ۶۰ – عملیات حضرت مهدی در محور کرخه دزفول توسط سپاه و ارتش
۲۵ / ۱ / ۶۰ – عملیات امام مهدی در محور شوش توسط سپاه و ارتش
۲ / ۲ / ۶۰ -عملیات مشترک سپاه و ارتش در بازی دراز
۲۵ / ۲ / ۶۰ – عملیات شیخ فضل ا… نوری در محور آبادان توسط ارتش و سپاه
۳۱ / ۲ / ۶۰ – عملیات امام علی در محور شوش سوسنگرد توسط سپاه و ارتش
۱۱ / ۳ / ۶۰ – عملیات محدود سپاه در منطقه نوسود.
۱۵ / ۳ / ۶۰ – عملیات محدود سپاه در منطقه نوسود.
۲۱ / ۳ / ۶۰ – عملیات فرماندهی کل قوا در محور دارخوین توسط ارتش و سپاه
۲ / ۴ / ۶۰ – عملیات محدود و مشترک سپاه و ارتش در محور دزفول
۱۱ / ۴ / ۶۰ – عملیات روح الله در محور نوسود توسط ارتش و سپاه
۳ / ۵ / ۶۰ – عملیات شهید چمران در محور جاده ماهشهر توسط سپاه
۵ / ۵ / ۶۰ – عملیات مشترک ارتش و سپاه با نام شهید چمران در حمیدیه (طراح)
۱۲ / ۵ / ۶۰ – عملیات مشترک و محدود سپاه و ارتش در دشت عباس
۱۰ / ۶ / ۶۰ – حرکت محدود سپاه در محور طراح
۱۰ / ۶ / ۶۰ – عملیات شهید رجایی و باهنر در محور حمیدیه توسط سپاه و ارتش
۱۱ / ۶ / ۶۰ – عملیات نصر در غرب تپه الله اکبر توسط ارتش و سپاه
۱۱ / ۶ / ۶۰ – عملیات مشترک ارتش و سپاه در بازی دراز
۲۷ / ۶ / ۶۰ – عملیات شهید مدنی در غرب سوسنگرد توسط سپاه
۵ / ۷ / ۶۰ – عملیات ثامن الائمه در شمال آبادان و شرق کارون بطور مشترک توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش انجام شد. استعداد خودی در این عملیات ۹، ۹ گردان پیاده منهای توپخانه و پنجاه قبضه ضدهوایی بود و در مقابل، توان دشمن را ۶ تیپ زرهی و پیاده، ۱ گروهان موشک ضدتانک میلان، ۳ آتشبار ضدهوایی و ۲ آتشبار توپخانه سبک تشکیل می داد.
در این عملیات ۱۵۰ کیلومتر مربع از خاک میهن اسلامی از جمله دو جاده استراتژیک اهواز آبادان و ماهشهر آبادان آزاد شد و شهر آبادان از محاصره دشمن خارج گردید. تلفات انسانی نیروهای عراق در عملیات ثامن الائمه بالغ بر ۱۸۰۰ اسیر و ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ کشته و زخمی شد و ۹۰ دستگاه تانک و نفربر، ۱۰۰ خودرو، ۲ دستگاه پل پی ام پی ارتش عراق منهدم گردید. همچنین ۱۶۰ دستگاه تانک و نفربر، ۱۵۰ خودرو، ۳۰ دستگاه لودر و بلدوزر و ۷ قبضه توپ به غنیمت نیروهای اسلام درآمد.
۸ / ۹ / ۶۰ – عملیات طریق القدس با همکاری مشترک سپاه و ارتش در منطقه بستان انجام شد. استعداد قوای خودی در این عملیات ۵ تیپ پیاده، ۴ تیپ زرهی و ۴ گردان توپخانه بود و دشمن از ۶ تیپ زرهی، ۵ تیپ پیاده و ۳ گروه جیش الشعبی استفاده می کرد. در این عملیات ۶۵۰ کیلومتر مربع زمین از جمله شهر بستان از اشغال نیروهای عراقی خارج گردید و از نیروهای دشمن ۵۴۶ نفر اسیر و ۸۵۰۰ نفر کشته و زخمی شدند. همچنین نیروهای خودی موفق شدند ۱۸۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۰۰ دستگاه خودرو، ۱۲ فروند هواپیما، ۴ فروند هلیکوپتر را منهدم کرده و ۱۷۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۵۰ دستگاه خودرو، ۱۵۰ دستگاه تجهیزات مهندسی و ۱۹ قبضه توپ را به غنیمت خود در آوردند.
۱۲ / ۹ / ۶۰ – عملیات ضربت ذوالفقار
۲۰ / ۹ / ۶۰ – عملیات مشترک سپاه و ارتش تحت عنوان «مطلع الفجر» در منطقه گیلان غرب
۱۲ / ۱۰ / ۶۰ – عملیات محمد رسول ا… در محور مریوان پاوه توسط ارتش و سپاه
۱۲ / ۱۰ / ۶۰ – عملیات امیرالمؤمنین در منطقه ریجاب
۱ / ۱۲ / ۶۰ – عملیات امام علی توسط ارتش و سپاه در چزابه
سال ۱۳۶۱
با آغاز سال جدید ضربات قاطع مدافعین انقلاب سبب دگرگونی عمیق در توازن جنگ شد. عملیات فتح المبین که از جانب امام امت (ره) لقب فتح الفتوح گرفت، ضربات جبران ناپذیری بر پیکره ارتش بعث وارد ساخت و موجب آزادسازی مناطق استراتژیک وسیعی گردید. عملیات بیت المقدس که در فاصله زمانی کوتاهی پس از فتح المبین صورت گرفت رژیم عراق را در آستانه سقوط قرار داد. فتح خرمشهر علاوه بر افزایش روحیه در جبهه خودی، اعتبار نظامیان عراقی را شدیداً زیر سؤال برد. در واقع همانگونه که تصرف خرمشهر برگ برنده عراق محسوب می شد و موازنه را به نفع او حفظ می کرد؛ از دست دادن آن نیز توان و کارآیی ارتش و رژیم عراق را در داخل و خارج مورد تردید قرار داد، بویژه آنکه تلفات نیروی انسانی و تجهیزات انهدامی و اغتنامی ارتش عراق در این عملیات آنقدر بالا بود که رژیم عراق را یارای ادامه جنگ نبود، عملیاتهای فتح المبین و بیت المقدس بکلی توازن جنگ را به نفع نیروهای اسلام تغییر داد و ارتش عراق را شدیداً در موضع انفعالی قرار داد. بگونه ای که صدام حسین، رئیس رژیم عراق پس از بازپس گیری فاو در فروردین ۶۷ اظهار داشت (نقل به مضمون(:
«بعد از تصرف محمره (خرمشهر) توسط ایران، ما فقط یک تیپ داشتیم که برای حفاظت بغداد گماردیم. »
رژیم عراق در پی شرایط حادی که بر او عارض شده بود و بدلیل ضعفهای موجود، تحت لوای صلح طلبی دست به عقب نشینی او بقیه نقاط مرزی زد و در نقاطی موضع گرفت که توسط موانع طبیعی محافظت می شد تا بدین نحو کمبود نیروی خود را جبران نماید. ضعف های اساسی عراق در این مقطع عبارت بودند از:
عدم برنامه ریزی برای جنگ درازمدت در داخل خاک ایران
شکست روحی ناشی از عدم موفقیت در استراتژی پیروزی برق آسا
ناتوانی در مقابل جنگهای نامنظم
عدم دستیابی به خطوط دفاعی منظم و قابل اتکاء
دادن جناح و فاصله زیاد بین خط مقدم و عقبه
دست نیافتن به هدفهای مورد نظر
فقدان انگیزه در سربازان عراقی
بعد از بیت المقدس بدلیل تحلیل رفتن توان یگانهای خودی وقفه ای کوتاه در انجام عملیات بعدی ایجاد شد و عراق نیز سراسیمه اقدام به ایجاد موانع و خطوط متعدد دفاعی در جنوب نمود تا بدین وسیله شهر استراتژیک بصره را از خطر سقوط مصون دارد. برای این منظور کارشناسان نظامی غربی و اسرائیلی نیز عراق را یاری دادند. جمهوری اسلامی ایران پس از حل شبهات شرعی و سیاسی در خصوص ورود به خاک عراق، عملیات رمضان را به منظور تصرف بخشی از خاک عراق انجام داد. از جمله دلایل اصلی پیشروی به داخل خاک عراق عبارت بودند از:
خارج ساختن شهرهای آبادان و خرمشهر از برد توپخانه عراق و فراهم کردن زمینه بازگشت مردم به این شهرها
جلوگیری از استمرار استراتژی عراق در دریا و هوا
وارد ساختن مجامع بین المللی به قضاوت عادلانه و حل و فصل وضعیت موجود
تنبیه متجاوز
عملیات رمضان و چند عملیات متعاقبآن مانند والفجر مقدماتی، نتایج مورد نظر را بدنبال نداشت و جنگ وارد مرحله جدیدی شد که طی دو سال بعد نیز ادامه یافت.
۲ / ۱ / ۶۱ – عملیات فتح المبین در جبهه جنوب و در منطقه غرب شوش و دزفول و غرب رودخانه کرخه صورت گرفت. در این عملیات نیروهای خودی با ۳ تیپ زرهی، ۲۰ تیپ پیاده و ۱۰ گردان توپخانه در مقابل ۷ تیپ زرهی، ۶ تیپ مکانیزه، ۱۵ تیپ پیاده دشمن وارد عمل شدند که در نتیجه این عملیات قریب ۲۴۰۰ کیلومتر مربع از خاک جمهوری اسلامی شامل مراکزی چون سایت و رادار فکه، جاده دزفول دهلران و… آزاد شد و شهرهای شوش، دزفول، اندیمشک و پایگاه شکاری دزفول از زیر دید و تیر دشمن خارج گردید. در این عملیات ۱۵۰۰۰ نفر از نیروهای عراق به اسارت در آمدند و ۳۶۱ دستگاه تانک و نفربر، ۱۸ فروند هواپیما، ۳۰۰ دستگاه خودرو، ۵۰ قبضه توپ و ۳۰ دستگاه تجهیزات مهندسی دشمن منهدم شد. همچنین ۳۲۰ دستگاه تانک و نفربر، ۵۰۰ دستگاه خودرو، ۱۶۵ قبضه توپخانه و ۵۰ دستگاه تجهیزات مهندسی آنان به غنیمت نیروهای خودی درآمد.
۱۰ / ۲ / ۶۱ -عملیات بیت المقدس در جنوب اهواز و شمال خرمشهر توسط سپاه و ارتش انجام شد. در این عملیات ۲۵ تیپ پیاده، ۷ تیپ زرهی و ۱۱ گردان توپخانه خودی در مقابل ۸ لشکر سازمانی و نزدیک به ۲۰ تیپ مستقل و حدود ۵۳۰ قبضه انواع توپ دشمن وارد عمل شدند که در نتیجه آن ۵۴۰۰ کیلومتر مربع از اراضی جمهوری اسلامی از جمله شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید آزاد شد. در عملیات بیت المقدس ۱۹۰۰۰ نفر از نیروهای دشمن اسیر و ۱۶۰۰۰ نفر کشته و یا زخمی شدند و تلفات سنگینی به تجهیزات و ادوات آنها وارد آمد، از جمله ۱۵۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۰ فروند هواپیما، ۲۰۰ دستگاه خودرو و ۳۰ قبضه توپخانه دشمن منهدم گردید و ۵۰ دستگاه تانک و نفربر، ۳۰۰ دستگاه خودرو و ۳۰ قبضه توپ توسط نیروهای اسلام به غنیمت گرفته شد.
۲۳ / ۴ / ۶۱ -عملیات رمضان در منطقه عمومی بصره و در داخل خاک عراق انجام شد. در این عملیات ۶ لشکر پیاده، ۲ لشکر زرهی و ۲ تیپ مستقل خودی در مقابل ۳ لشکر زرهی، ۱ لشکر مکانیزه، ۱ لشکر پیاده و چندین تیپ زرهی، پیاده و مکانیزه دشمن وارد عمل شدند. هدف عملیات رمضان تعقیب متجاوزین، دور ساختن دشمن از شهرهای حساس و استراتژیک خرمشهر و آبادان و همچنین انهدام واحدهای باقیمانده ارتش عراق بود. در این عملیات ۱۳۱۵ نفر از نیروهای دشمن اسیر و ۷۴۰۰ نفر کشته و یا زخمی شدند و ۱۰۹۷ دستگاه تانک و نفربر، چند صد دستگاه خودروی نظامی و مهندسی، ۵ فروند هواپیمای دشمن منهدم شد و ۱۰۰ دستگاه تانک و نفربر و دهها دستگاه خودروی نظامی و مهندسی به غنیمت نیروهای خودی درآمد.
۱۵ / ۵ / ۶۱ -عملیات ثارالله در منطقه قصر شیرین توسط سپاه
۲۶ / ۶ / ۶۱ – عملیات حسین بن علی توسط سپاه در میمک
۹ / ۷ / ۶۱ – عملیات ابن عقیل توسط ارتش و سپاه در محور سومار
۱۰ / ۸ / ۶۱ – عملیات محرم در منطقه حمرین توسط ارتش و سپاه
۱۷ / ۱۱ / ۶۱ – عملیات والفجر مقدماتی در جبهه جنوب و در محور فکه و چزابه توسط سپاه و ارتش انجام شد، این عملیات که با قصد نفوذ در داخل خاک عراق طراحی شد دومین تجربه نیروهای خودی در ورود به داخل خاک دشمن بود. ارتش عراق که ضربات سهمگینی از نیروهای خودی در عملیات بیت المقدس، فتح المبین و… خورده بود با شیوه رزم و نحوه تهاجم نیروهای خودی آشنا شده و با اتخاذ شیوه های پدافندی پیچیده قصد داشت مانع از ادامه موفقیت نیروهای خودی گردد. در عملیات والفجر مقدماتی که زمینه ساز حرکتهای محدود دیگری شد، یگانهای خودی موفق شدند ضمن انهدام بخشی از قوای دشمن قسمتهایی از خطوط مرزی را در شمال چزابه تامین نمایند.
سال ۶۳ – ۱۳۶۲
به دنبال اتخاذ استراتژی «تنبیه متجاوز» و انجام عملیاتهای رمضان و والفجر مقدماتی که با عدم موفقیت همراه بود، جبهه خودی تلاش زیادی در جهت تجدید روند سال ۶۱ به عمل آورد، لیکن بدلایلی این مهم امکان پذیر نشد. گرچه بعد از عملیات رمضان و تا اواخر سال ۶۴ ابتکار عمل در دست جبهه خودی بود اما موفقیت چشمگیری بدست نیامد؛ زیرا عدم رشد سازمان رزم نیروهای خودی مانع جدی برای اقدام لازم در مقابل ارتش کاملاً مدرن و تقویت شده عراق بود. عراق با دفع عملیات رمضان، تدریجاً خود را بازیافت و در یک مقطع زمانی کوتاه موفق به تحکیم خطوط دفاعی خود در جبهه های جنوب گردید و با اتخاذ استراتژی «دفاع مطلق»، تمام تلاش خود را به اصلاح ضعف های خطوط دفاعی معطوف نمود و پس از هر عملیات نیز با توجه به ضعف هایی که منجر به نفوذ رزمندگان اسلام می شد، آنها را مورد مداقه قرار داده و به رفع آنها همت می گمارد. در این راستا عراق با افزایش استحکامات و موانع دفاعی، بکارگیری یگانهای اصلی در پشت خطوط دفاعی و نزدیک به مناطق حساس، تقویت آتش توپخانه، زرهی، افزایش بمباران عقبه (تاسیسات نظامی و اقتصادی) و بکارگیری سلاح شیمیائی فشار مضاعفی را بر جبهه خودی وارد آورد. با این همه، رزمندگان اسلام با انجام حملات ایذایی، متوسط و بزرگ سعی نمودند ضمن حفظ ابتکار عمل در صحنه جنگ به نقاط ضعف دشمن نیز دست یابند تا از آن طریق مجدداً برتری لازم را بدست آورند. مهمترین اقدام در این راستا انجام عملیات خیبر بود که با غافلگیری کامل انجام شد و با موفقیت هایی قرین گردید. لیکن در مجموع مقاصد اصلی حاصل نشد.
در مجموع طی سالهای ۶۲ و ۶۳ چندین عملیات محدود و سه عملیات بزرگ (والفجر ۱، خیبر و بدر) صورت گرفت. عملیاتهای خیبر و بدر که در آبهای هورالهویزه انجام شد سبب بدست آوردن تجربیات گرانبهایی شدکه زمینه ساز فتح «فاو» در اواخر سال ۶۴ گردید.
۲۱ / ۱ / ۶۲ – عملیات والفجر ۱ در جبهه جنوب، محور شمال فکه توسط سپاه و ارتش بطور مشترک انجام شد.
۲۹ / ۴ / ۶۲ -عملیات والفجر ۲ در منطقه حاج عمران توسط ارتش و سپاه
۷ / ۵ / ۶۲ -عملیات والفجر ۳ توسط ارتش و سپاه در مهران
۲۸ / ۷ / ۶۲ – عملیات والفجر ۴ در جبهه شمالی، محور بانه مریوان توسط ۹ لشکر و ۲ تیپ پیاده و ۱۰ گردان توپخانه در مقابل حدود ۱۶ تیپ پیاده، ۷ گردان کماندویی، ۴ گردان زرهی و ۱۵ گردان توپخانه انجام شد. در این عملیات نیروهای اسلام ۱۰۰۰ نفر از نیروهای دشمن را به اسارت درآورده و ۱۸۰۰۰ نفر از آنها را کشته و یا زخمی نمودند و با انهدام ۹ دستگاه تانک و نفربر، ۲۰۰ دستگاه خودرو، ۱۰ فروند هواپیما، ۱ فروند هلیکوپتر و ۱۲ قبضه توپ موفق شدند چندین دستگاه تانک و نفربر، ۲۰۰ دستگاه خودرو، چندین قبضه توپ و ۲۰ قبضه تفنک ۱۰۶م م را به غنیمت گرفته، منطقه وسیعی به وسعت ۷۰۰ کیلومتر مربع از خاک دشمن در دره شیلر را به تصرف درآورند و شهر پنجوین و چندین روستای عراقی را تحت کنترل خود قرار دهند.
۲۱ / ۱۱ / ۶۲ -عملیات تحریر القدس در منطقه دربندیخان
۲۹ / ۱۱ / ۶۲ – عملیات والفجر ۵ در منطقه چنگوله توسط سپاه
۲ / ۱۲ / ۶۲ – عملیات والفجر ۶ توسط سپاه در منطقه چیلات
۳ / ۱۲ / ۶۲ – عملیات خیبر در جبهه جنوب، محور هور الهویزه شمال بصره توسط ۹ لشکر و ۶ تیپ پیاده، ۲ لشکر و ۳ تیپ زرهی، ۷ گردان توپخانه و مجموعاً ۲۲۰ گردان عمل کننده سپاه و ارتش در مقابل ۳ لشکر و ۳ تیپ زرهی، ۴ لشکر و ۱۵ تیپ پیاده، ۱ لشکر و ۲ تیپ مکانیزه، ۵ تیپ نیروی مخصوص، ۲ گردان جیش الشعبی، ۱۰ گروهان کماندویی و ۴۰ گردان توپخانه دشمن انجام شد. در این عملیات ۱۱۴۰ نفر از نیروهای دشمن اسیر و ۱۵۰۰ نفر کشته و یا زخمی شدند و ۱۵۰ دستگاه تانک و نفربر، ۴ فروند هواپیما، ۹ فروند هلیکوپتر و ۲۰ دستگاه خودروی دشمن منهدم شد و ۱۰ دستگاه تانک و نفربر و ۶۰ دستگاه تجهیزات مهندسی توسط نیروهای خودی به غنیمت گرفته شد. در نتیجه عملیات خیبر منطقه ای به وسعت ۲۱۸۰ کیلومتر مربع از جمله جزایر مجنون عراق به تصرف رزمندگان اسلام درآمد.
۲۵ / ۷ / ۶۳ – عملیات عاشورا در منطقه میمک توسط سپاه
۱۹ / ۱۲ / ۶۳ – عملیات بدر توسط سپاه و ارتش در منطقه عملیاتی جنوب و در محور هورالهویزه انجام شد. در این عملیات که به لحاظ تاکتیکی تکمیل کننده ابتکار عملیات خیبر بود، نیروهای خودی توانستند مواضع خود را در منطقه عمومی هور، تحکیم و تثبیت نمایند و ضمن وارد آوردن تلفات سنگین به نیروهای عراقی، تعداد ۳۲۰۰ نفر از آنان را به اسارت خود درآورند. در عملیات بدر واحدهایی از قوای خودی توانستند خود را به آنسوی رودخانه دجله رسانده و جاده استراتژیک بصره العماره را مورد تهدید جدی قرار دهند. در این عملیات رژیم عراق با توجه به عدم توانائی ارتش در به عقب راندن نیروهای خودی، دستور استفاده از سلاحهای شیمیایی را صادر کرده و ضمن انجام این عمل مناطق مسکونی کشور ایران را مورد حمله هواپیماها و موشکهایی دوربرد خود قرار داد.
سال ۶۵ – ۱۳۶۴
رکودی که از تیرماه سال ۶۱ به دنبال عملیات رمضان بر جبهه خودی سایه افکنده بود و رزمندگان اسلام در مقابل دیوار دفاعی عراق متوقف مانده بودند تا اواخر سال ۶۴ نیز ادامه یافت (در خلال این مدت تنها تحرک عمده، عملیات «بدر» بود). در این سال سلسله عملیات محدود و ایذائی تحت عنوان قدس، ظفر و عاشورا انجام گرفت. همچنین در جبهه جنوب (هور الهویزه) تحرک زیادی در تابستان از جانب نیروهای خودی صورت گرفت، امری که هیچ گاه در گذشته به چشم نمی خورد. در کنار اقدامات فوق، کار بر روی فاو نیز در جریان بود. اواخر سال ۶۴ در میان ناباوری محافل خارجی و کشورهای عربی، خصوصاً شیخ نشین کویت، عملیات بزرگ والفجر هشت (فتح فاو) در اوج غافلگیری ارتش عراق انجام شد. از جمله عوامل مؤثر در غافلگیری عراق، شدت فعالیت جبهه خودی در هور الهویزه بود که با توجه به اینکه طی سالهای ۶۲ و ۶۳ محور اصلی عملیات نیروهای خودی همین منطقه بود، ذهنیت دشمن را شدیداً متوجه خود نمود، به هرحال شهر فاو در روز سوم عملیات تصرف شد و تثبیت مواضع بیش از ۷۰ روز به طول انجامید. فتح فاو پیامدهای بسیاری در بر داشت. اصلی ترین نتیجه آن برهم خوردن توازن در صحنه نظامی سیاسی جنگ بود که تشدید جنگ شهرها را در پی داشت. از سوی دیگر در یک توطئه جهانی با شرکت آمریکا، اروپا و کشورهای عربی منطقه، قیمت نفت تا مرز ۵ / ۵ دلار در هر بشکه سقوط کرد.
در سال ۶۵ فرماندهان نظامی درصدد برآمدند که با دستیابی به یک پیروزی دیگر مانند فاو جنگ را به نقطه روشنی برسانند. از این رو عملیات کربلای ۴ در شلمچه طرح ریزی شد. لیکن، آمریکا که پس از فاو به این نتیجه رسیده بود که در صورت تکرار پیروزیهای ایران منافع امپریالیستی او به خطر خواهد افتاد، کمکهای اطلاعاتی خود به عراق را شدیداً افزایش داد بگونه ای که هنگام آغاز عملیات کربلای ۴، عراق کاملاً از عملیات مطلع بود و به همین خاطر پس از شب اول عملیات، فرماندهان سپاه ادامه عملیات را مصلحت ندانسته و آن را متوقف کردند. ۱۵ روز پس از عملیات کربلای ۴ طی یک ابتکار عمل بدیع، سپاه عملیات کربلای ۵ را طرح ریزی کرد و در حالی که عراق خود را برای حمله به فاو آماده می کرد و عملیات سالانه ایران را نیز تمام شده تلقی می نمود، یک بار دیگر غافلگیر شد. اما این بار از لحاظ زمان (نه مکان)، عملیات کربلای پنج بسیار سخت بود؛ جبهه خودی درصدد آن بود که با رسیدن به کانال زوجی در کنار شهر بصره قرار بگیرد و عراق نیز کوشش می کرد به هر قیمت ممکن از پیشروی ایران جلوگیری کند. بدین معنا که برخلاف والفجر هشت که عراق زمین را واگذار کرد تا زمان را بدست آورد، تلاش عراق مصروف آن بود که زمین را حفظ کند. به هر تقدیر، عملیات کربلای پنج نیز مانند والفجر هشت دارای پیامدهای زیادی بود، به گونه ای که سال بعد، سال رقم خوردن سرنوشت جنگ قلمداد گردید.
۱۷ / ۳ / ۶۴ – عملیات ظفر ۱ در جزیره مینو توسط ارتش
۲۳ / ۳ / ۶۴ – عملیات انصارالله توسط سپاه در کردستان
۲۴ / ۳ / ۶۴ – عملیات قدس ۱ در هور الهویزه توسط سپاه
۵ / ۴ / ۶۴ – عملیات ظفر ۲ در پنجوین توسط ارتش
۷ / ۴ / ۶۴ – عملیات ظفر ۳ توسط ارتش در غرب کشور
۱۰ / ۴ / ۶۴ – عملیات ظفر ۴ در فکه توسط ارتش
۲۰ / ۴ / ۶۴ – عملیات قدس ۳ توسط سپاه در منطقه دهلران
۲۳ / ۴ / ۶۴ – عملیات قادر در جبهه شمالی و در محور سیدکان توسط ارتش و سپاه
۲ / ۵ / ۶۴ – عملیات قدس ۴ در هور الهویزه توسط سپاه
۱۵ / ۵ / ۶۴ – عملیات قدس ۵ در هور الهویزه توسط سپاه
۲۳ / ۵ / ۶۴ – عملیات عاشورای ۱ توسط سپاه در تکاب کردستان
۲۴ / ۵ / ۶۴ – عملیات عاشورای ۲ در منطقه چنگوله توسط سپاه
۲۵ / ۵ / ۶۴ – عملیات عاشورای ۳ در منطقه فکه توسط سپاه
۱ / ۸ / ۶۴ – عملیات عاشورای ۴ توسط سپاه در منطقه هورالهویزه
۲۰ / ۱۱ / ۶۴ – عملیات والفجر ۸ در جبهه جنوب و منطقه عمومی فاو، بطور مستقل توسط سپاه پاسداران طراحی و انجام شد که در آن ۱۲ لشکر و ۹ تیپ پیاده به همراه ۱۵ گردان توپخانه در مقابل ۸ لشکر و ۳۴ تیپ پیاده، ۲ لشکر ۱۰ تیپ زرهی و مکانیزه دشمن عمل کردند. در این عملیات ۲۱۳۵ نفر از نیروهای دشمن اسیر و قریب ۵۰۰۰۰ نفر از آنان کشته و یا زخمی شدند و ۲۰۰ دستگاه تانک و نفربر، ۶۰ فروند هواپیما، ۱۰ فروند هلیکوپتر، ۵۰۰ دستگاه خودرو و ۱۵۰ قبضه توپ و ۳۴ دستگاه تجهیزات مهندسی به غنیمت گرفته شد. در عملیات والفجر ۸، ۸۰۰ کیلومتر مربع از خاک عراق از جمله شهر و تاسیسات نفتی فاو و کارخانه نمک به تصرف نیروهای اسلام درآمد. این عملیات نقش تعیین کننده ای در روند جنگ داشت و موجب بهم خوردن توازن به نفع ایران در بعد نظامی و سیاسی گردید. از جمله مشخصات برجسته عملیات والفجر۸ می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- عبور نیروهای خودی از اروند رود
۲- کاربرد وسیع غواصی در عملیات رزمی
۳- غافلگیری مطلق دشمن
۴- نقش بارز دفاع ضدهوایی
۵- انتخاب منطقه از لحاظ جغرافیایی که جبهه خودی را آب در بر می گرفت و از تعرض دشمن مصون بود.
۶- بکارگیری وسیع عوامل شیمیایی از سوی عراق
۷- انهدام وسیع واحدهای ارتش عراق
۸- انتقال دستگاههای سنگین مهندسی، زرهی و توپخانه به آن سوی رودخانه
۵ / ۱۲ / ۶۴ – عملیات والفجر ۹ در منطقه پنجوین توسط ارتش و سپاه
۱۵ / ۱۲ / ۶۴ – آغاز استراتژی دفاع متحرک عراق ارتش عراق برای جبران شکستهای خود و نیز تقویت روحیه از دست رفته فرماندهان و سربازانی که مرتباً متحمل شکستهای سنگینی شده بودند، حرکت جدیدی را آغاز کرد که بعدها استراتژی دفاع متحرک نامیده شد. در این طرح ارتش عراق با حمله به مناطقی که به لحاظ پدافندی دچار ضعفهایی بودند درصدد برآمد تا حداقل برای مدت کوتاهی ابتکار عمل را بدست گرفته و فرصت کافی برای بازسازی یگانهای خود که در عملیات والفجر ۸ آسیب فراوانی دیده بودند، بدست آورد. این استراتژی با هجوم نیروهای خودی در عملیات کربلای ۱ عملاً شکست خورد. اما به نظر می رسد شکل کامل تر این حرکت در پایان جنگ از سوی ارتش عراق به اجرا درآمد.
۱۵ / ۱۲ / ۶۴ – حمله دشمن با یک تیپ و ۴ گردان کماندویی به محور چوارتا در جبهه شمالی و بازپس گرفتن منطقه عملیاتی والفجر۹.
۲۹ / ۱۲ / ۶۴ – آفند دشمن به استعداد یک تیپ پیاده به محور پنجوین (جبهه شمالی) منطقه عملیات والفجر ۹ که به تصرف ارتفاعات محور پنجوین از جمله شیخ گزنشین، میشلان و شیخ لطیف انجامید.
۱۵ / ۱ / ۶۵ – حمله عراق با ۳ تیپ پیاده و یک گردان زرهی در محور دربندیخان جبهه شمالی و تصرف ارتفاعات شاخ شمیران و شاخ سورمر
۱۸ / ۱ / ۶۵ – آفند دشمن در محور پیچ انگیزه شرهانی (جبهه جنوب) و تصرف تپه ۱۷۵ شرهانی
۲۲ / ۱ / ۶۵ – حمله عراق در محور سومار (جبهه میانی) با ۴ تیپ پیاده و ۳ گردان مستقل به همراه ۲ گردان تانک به ارتفاعات سومار و بازپس گیری ارتفاعات اسماعیل خان، اورژانس و پایگاه دوله شریف
۴ / ۲ / ۶۵ – آفند دشمن در محور سیدکان به استعداد ۱ تیپ و تعدادی از یگانهای جاش که منجر به تصرف ارتفاعات سرسول، گرشوال و لولال با مجموع وسعت ۲۵۰ کیلومتر مربع شد.
۶ / ۲ / ۶۵ – حمله عراق در محور جزیره مجنون با ۱ لشکر و پیشروی ۲۰۰ متر در مواضع رزمندگان اسلام در طول ۴ روز
۸ / ۲ / ۶۵ – عملیات تکمیلی والفجر ۸ رزمندگان اسلام در کارخانه نمک (فاو)
۱۰ / ۲ / ۶۵ – آفند دشمن در محور فکه (جبهه جنوب) با استعداد یک لشکر زرهی، ۱۰ تیپ پیاده و در جبهه ای به عرض ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر که به نفوذ ۷ کیلومتر در عمق مواضع نیروهای خودی انجامید. در این عملیات عراق ۱۰۰ دستگاه تانک و ۷۶ دستگاه نفربر و ۱۲ خودرو از دست داد.
۱۹ / ۲ / ۶۵ – حمله عراق با ۲ لشکر و ۱۱ تیپ و ۱۲ گردان مستقل کماندویی در محور حاج عمران (جبهه شمالی) و تصرف ارتفاعات مهم ۲۵۱۹ و ۲۴۳۵ در طی ۱۰ روز. در این عملیات ۳۰۰۰ عراقی کشته و ۲۰۰ نفر به اسارت درآمدند و ۱۷ هلیکوپتر دشمن منهدم شد.
۲۶ / ۲ / ۶۵ – حمله عراق با ۷ تیپ پیاده، دو تیپ زرهی و مکانیزه و یک گردان کماندویی در محور مهران (جبهه میانی) که به تصرف شهر مهران انجامید.
۹ / ۴ / ۶۵ – عملیات کربلای ۱ و آزادسازی شهر مهران توسط واحدهای رزمی سپاه پاسداران که عملاً موجب شکست استراتژی دفاع متحرک عراق شد. در این عملیات یگانهای خودی موفق شدند در مدت کوتاهی کسب آمادگی کرده و با یورش بر نیروهای عراقی آنان را مجبور به فرار کنند. با آزادسازی مجدد شهر مهران ابتکار عمل مجدداً به ارودگاه خودی بازگشته و تلاشها برای انجام یک عملیات گسترده آغاز شد.
۹ / ۴ / ۶۵ – عملیات کربلای ۲ توسط سپاه در منطقه حاج عمران
۱۰ / ۶ / ۶۵ – عملیات کربلای ۳ در اسکله الامیه توسط سپاه
۲۰ / ۶ / ۶۵ – عملیات انصار توسط سپاه در منطقه هورالعظیم
۱۲ / ۷ / ۶۵ – عملیات ظفر توسط ارتش در غرب کشور
۱۹ / ۷ / ۶۵ – عملیات فتح ۱ توسط سپاه در کرکوک
۴ / ۸ / ۶۵ – عملیات فتح ۲ در سردوکان توسط سپاه
۲۹ / ۸ / ۶۵ – عملیات فتح ۳ در منطقه زاخو – دهوک توسط سپاه
۳ / ۱۰ / ۶۵ – عملیات کربلای ۴ توسط سپاه در ابوالخصیب
۱۹ / ۱۰ / ۶۵ – عملیات کربلای ۵ در جبهه جنوب و در محور شلمچه شرق بصره توسط ۱۶ لشکر و ۸ تیپ مستقل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام شد که در نتیجه آن ۲۶۵۰ نفر از نیروهای دشمن اسیر و ۱۰۰۰۰۰ نفر از آنان کشته و یا زخمی شدند. در این عملیات ۸۷۰ دستگاه تانک و نفربر، ۸۰ فروند هواپیما، ۱۸۰ قبضه توپ صحرایی، ۱۰۰۰ دستگاه خودرو، ۱۲۰ قبضه توپ ضدهوایی عراق منهدم و ۲۳۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۰ قبضه توپ صحرایی، ۲۰۰ دستگاه خودرو، ۱۰۰ دستگاه وسایل مهندسی، ۱۰۰ قبضه توپ ضدهوایی به غنیمت رزمندگان اسلام درآمد.
در عملیات کربلای ۵، ۱۵۰ کیلومتر مربع از خاک دشمن به تصرف رزمندگان اسلام در آمد و نیروهای خودی در پاسگاههای بوبیان، شلمچه، کوت سواری. خین و جزایر بوارین و ام الطویل، کانال پرورش ماهی و چندین روستای عراقی در ۱۰ کیلومتری بصره استقرار یافتند.
عملیات کربلای ۵ در میان ناباوری عراق، پس از انجام کربلای ۴ صورت گرفت سپاه با درک تحلیل عراق از شرایط حاضر مبنی بر اینکه عملیات سالانه ایران انجام شده و دیگر عملیاتی انجام نخواهد شد، ضمن پذیرش خطر بزرگ عدم موفقیت، توانست شرایط سیاسی – نظامی را بار دیگر به نفع انقلاب تغییر دهد. با شکست سنگین عراق در این عملیات، تهاجم به فاو که در دستور کار ارتش این کشور قرار داشت به مدت دو سال به تعویق افتاد.
۲۳ / ۱۰ / ۶۵ – عملیات کربلای ۶ در منطقه سومار توسط ارتش
۲۸ / ۱۰ / ۶۵ – عملیات نصر توسط سپاه در محور دهوک دولان
۲۲ / ۱۱ / ۶۵ – عملیات فتح ۴ (مرحله اول) در منطقه دیانا توسط سپاه
۴ / ۱۲ / ۶۵ – عملیات فتح ۴ (مرحله دوم) در منطقه دیانا توسط سپاه
۱۲ / ۱۲ / ۶۵ – عملیات کربلای ۷ توسط ارتش در حاج عمران
سال ۶۷ – ۱۳۶۶
پس از توقف عملیات کربلای پنج، شدت حضور دشمن و حساسیت فوق العاده نسبت به محورهای جبهه جنوب، به نظر می رسید برای ادامه جنگ باید تدابیر تازه ای اتخاذ شود. زیرا دشمن از لحاظ تسلیحاتی و تجهیزات نظامی از برتری چشمگیری برخوردار بود و با توجه به تقویت خطوط دفاعی و ایجاد موانع بسیار، انجام عملیات در جبهه جنوب دشوار می نمود. بدین جهت در عین حال که عملیات کربلای هشت آماده انجام بود، جبهه شمال غرب (شمال سلیمانیه) نیز برای عملیات تابستانی و محدود انتخاب گردید. این تدبیر در راستای فعال شدن قرارگاه رمضان از سال ۶۵ در شمال عراق و امکان بکارگیری کردهای معارض عراقی اتخاذ شد. عملیات کربلای ۸ و کربلای ۱۰ در جنوب و شمال سلیمانیه صورت گرفت. همانگونه که پیش بینی می شد دشمن در جنوب (شلمچه) مقاومت بسیار سختی نمود و با آتش توپخانه و تانک و بمباران وسیع مانع پیشروی یگانهای خودی شد، در حالیکه عملیات کربلای ۱۰ نسبتاً موفق بود و زمینه اقدمات بعدی را در این جبهه مهیا ساخت. اوضاع جنوب، فرماندهان سپاه را بر آن داشت که به جبهه شمال توجه جدی تری مبذول دارند. و در همین راستا طی عملیات نصر ۴، شهر ماووت تصرف شد و در کل عملیات نظامی جمهوری اسلامی تقریباً روی نوار پیروزی قرار داشت.
در واقع رکودی که از نیمه دوم سال ۶۱ به مدت تقریباً ۴ سال بر جبهه حاکم بود، در اواخر سال ۶۴ جای خود را به پیروزیهای پیاپی داد و عراق در یک موضع کاملاً انفعالی مترصد فرصت برای تغییر شرایط بود. از سوی دیگر عراق جنگ نفتکشها را در خلیج فارس دامن زد و سپاه دور جدیدی از عملیات مقابله به مثل را به عنوان یک اولویت نظامی عهده دار شد و طی مدت کوتاهی مقدار زیادی از نفتکشهای کشورهای عربی (خصوصاً عربستان و کویت) و یا کشتیهایی را که عازم این کشورها بودند هدف قرار داد و به این ترتیب جنگ نفتکشها اوج گرفت. در این شرایط، آمریکا و شوروی (۱) نیز به بهانه اسکورت نفتکشهای کویتی وارد خلیج فارس شدند و جنگ جنبه بین المللی و منطقه ای به خود گرفت(۲). در این مقطع جبهه های زمینی کلاً راکد بودند و صحنه جنگ به دریا منتقل گردید. اوج جنگ دریا برخورد کشتی کویتی بریجتون بود که تحت اسکورت ناوهای آمریکایی قرار داشت. از این پس درگیری ایران و آمریکا در خلیج فارس همه چیز را تحت الشعاع قرار داد. شلیک موشکهای کرم ابریشم به کشتی آمریکایی، بندر الاحمدی و حمله امریکا به قایق های تندرو و سکوهای نفتی ایران، از جمله حوادث این مقطع بود.
از آبانماه ۶۶ بدنبال کاهش درگیریهای خلیج فارس، مجدداً جبهه زمینی فعال شد. این بار برخلاف سالهای گذشته، عملیات بزرگ سالانه که همه ساله در اواخر سال در جبهه جنوب صورت می گرفت، در شمال غرب اجرا شد و طی عملیات بیت المقدس ۲ و والفجر ۱۰ مواضع و شهرهای بسیاری از جمله حلبچه عراق تصرف گردید. لیکن برای مقابله با پیشرویهای رزمندگان اسلام در شمال غرب، تحرک چندانی از عراق مشاهده نشد بلکه با استفاده از عدم حضور نیروهای خودی در جنوب، همزمان با حملات آمریکا به سکوهای نفتی، به سمت فاو به راه افتاد و با تصرف آن موازنه جنگ را بر هم زد و طی تحرکات بعدی توانست مواضع از دست داده را باز پس گیرد. و سرانجام، پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۶ / ۴ / ۶۷ نقطه پایانی بر جنگ ۸ ساله بود. اما عراق با مشاهده ضعف و رکود در جبهه خودی، همانند مقطع آغازین جنگ تحمیلی، مجدداً در جنوب دست به حمله زد. لیکن مردم با حضور گسترده در جبهه ها، ضمن دفع تجاوز دشمن در جنوب، تلاش منافقین (عملیات مرصاد) در محور غرب را نیز که به قصد رسیدن به تهران صورت گرفت، درهم شکستند و پس از آن آتش بس رسمی برقرار گردید.
۱۸ / ۱ / ۶۶ – عملیات کربلای ۸ در منطقه شلمچه توسط سپاه.
۲۰ / ۱ / ۶۶ – عملیات کربلای ۹ توسط ارتش در منطقه قصرشیرین.
۲۵ / ۱ / ۶۶ – عملیات کربلای ۱۰ در جبهه شمالی منطقه عمومی ماووت توسط نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام شد، که در آن ۹ لشکر و ۶ تیپ پیاده و ۷ گردان توپخانه خودی در مقابل ۱۱ تیپ و ۸ گردان پیاده دشمن وارد عمل شدند و در نتیجه این عملیات ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ نفر از نیروهای دشمن کشته و یا زخنی و ۲۱۰ نفر از آنان به اسارت درآمدند. در این عملیات نیروهای اسلام ضمن انهدام ۱۰ دستگاه تانک و نفربر و ۱ فروند هلیکوپتر، ۲۵۰ کیلومتر مربع از خاک دشمن را آزاد کردند و ارتفاعات گلو سرگلو، یاسومه، گلان قشن و کوه نم نم را به تصرف در آوردند.
۲۵ / ۱ / ۶۶ – عملیات فتح ۵ در شمال سلیمانیه توسط سپاهچ
۲۵ / ۱ / ۶۶ – عملیات نصر ۱ توسط سپاه در هزار قله
۱۳ / ۳ / ۶۶ – عملیات نصر ۲ در میمک توسط ارتش
۲۷ / ۳ / ۶۶ – عملیات نصر ۳ توسط ارتش
۲۷ / ۳ / ۶۶ – عملیات فتح ۶ در شمال اربیل توسط سپاه
۳۱ / ۳ / ۶۶ – عملیات نصر ۴ توسط سپاه
۳ / ۴ / ۶۶ – عملیات نصر ۵ در منطقه سردشت توسط سپاه
۵ / ۴ / ۶۶ – عملیات فتح ۷ در منطقه حلبچه توسط سپاه
۲۸ / ۴ / ۶۶ – عملیات فتح ۸ توسط سپاه در شمال موصل
۱ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در ایروان
۱ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در چوارتا
۵ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در سلیمانیه
۶ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در گلی کدور
۱۰ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در مرگه سور
۱۰ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در پایگاه ترابه
۱۲ / ۵ / ۶۶ – عملیات نصر ۶ توسط ارتش در منطقه
۱۲ / ۵ / ۶۶ – عملیات فتح ۹ در منطقه خرمال توسط سپاه
۱۳ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در خرمال
۱۳ / ۵ / ۶۶ – عملیات نصر ۷ توسط سپاه در محور دوپازا بلفت
۳۰ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در منطقه خرمال
۳۱ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در منطقه اربیل
۳۱ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در محور اربیل کرکوک
۳۱ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در محور سلیمانیه
۳۱ / ۵ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در محور سلیمانیه
۵ / ۶ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در محور سلیمانیه
۹ / ۶ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در محور اربیل
۱۲ / ۶ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در اربیل
۱۳ / ۶ / ۶۶ – عملیات فتح ۱۰ در شمال اربیل توسط سپاه
۱۵ / ۶ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در سلیمانیه
۱۵ / ۶ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در سلیمانیه
۲۳ / ۶ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در سیدصادق عراق
۲۴ / ۶ / ۶۶ – عملیات ظفر توسط سپاه
۲۷ / ۶ / ۶۶ – عملیات ظفر۱ در استان دهوک عراق توسط سپاه
۸ / ۷ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در استان سلیمانیه
۱۱ / ۷ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در کرکوک
۱۶ / ۷ / ۶۶ – عملیات ظفر۲ توسط سپاه در کفری
۲۲ / ۷ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در دیرکوک
۴ / ۸ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در دوکان
۸ / ۸ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در دوکان
۱۱ / ۸ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در دربندیخان
۲۵ / ۸ / ۶۶ – عملیات ظفر ۳ در منطقه دربندیخان توسط سپاه
۲۸ / ۸ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در دهوک
۲۹ / ۸ / ۶۶ – عملیات نصر ۸ در ماووت توسط سپاه
۱ / ۹ / ۶۶ – عملیات نصر ۹ توسط سپاه
۱۸ / ۱۰ / ۶۶ – عملیات ایذایی سپاه در البکر و الامیه
۲۲ / ۱۰ / ۶۶ – عملیات ظفر ۵ در عماریه توسط سپاه
۲۵ / ۱۰ / ۶۶ – عملیات بیت المقدس ۲ در ماووت توسط سپاه
۴ / ۱۲ / ۶۶ – عملیات ظفر ۶ توسط سپاه در سنگاو
۲۲ / ۱۲ / ۶۶ – عملیات ظفر ۷ توسط سپاه در حلبچه
۲۳ / ۱۲ / ۶۶ – عملیات والفجر ۱۰ در جبهه شمال و محور حلبچه توسط ۱۱ لشکر و ۱۲ تیپ پیاده و ۱۷ گردان توپخانه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مقابل ۱ لشکر و ۲۸ تیپ و ۱۵ گردان توپخانه دشمن انجام شد که در نتیجه آن، نیروهای خودی با کشته و زخمی کردن ۳۰۰۰ نفر و اسارت ۵۴۴۰ نفر از نیروهای عراقی و انهدام ۲۷۰ دستگاه تانک و نفربر، ۶۰ قبضه توپ صحرایی، ۱۳ دستگاه تجهیزات مهندسی، ۲۳۰ دستگاه تانک و نفربر، ۱۰۰ قبضه توپ صحرایی، ۱۵ دستگاه تجهیزات مهندسی و ۸۰۰ دستگاه خودرو، بخش بوسیعی از استان سلیمانیه عراق شامل شهرهای حلبچه، دوجیله و خورمال را به تصرف در آوردند که وسعت آن حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع می شد.
۲۳ ۱۲ / ۶۶ – بیت المقدس ۳ در منطقه ماووت توسط سپاه
۵ / ۱ / ۶۷ – بیت المقدس ۴ در منطقه در دربندیخان توسط سپاه.
۲۲ / ۱ / ۶۷ – بیت المقدس ۵
۲۸ / ۱ / ۶۷ – تهاجم عراق با بکارگیری وسیع سلاحهای شیمیایی و با استعداد ۴۸ تیپ پیاده و ۱۱ تیپ زرهی و مکانیزه در مقابل ۴ تا ۵ لشکر و بازپس گیری فاو از رزمندگان اسلام.
۲۶ / ۲ / ۶۷ – بیت المقدس ۶ در منطقه ماووت
۱۴ / ۳ / ۶۷ – تک گسترده و سنگین عراق به منطقه شلمچه و تصرف منطقه آزاد شده عملیات کربلای ۵
۲۲ / ۳ / ۶۷ – بیت المقدس ۷ در منطقه عمومی شلمچه توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
۲۴ / ۳ / ۶۷ – تکه عراق به محور ماووت و تصرف بخشی از منطقه ماووت طی ۸ روز
۲۹ / ۳ / ۶۷ – تهاجم ارتش عراق با استعداد ۱۰ لشکر به مهران و تصرف آن و استقرار در ارتفاعات مهم قلعه آویزان و واگذاری شهر مهران به منافقین
۴ / ۴ / ۶۷ – حرکت گسترده عراق در جبهه جنوب و بازپس گیری جزایر مجنون منطقه وسیع شمال کوشک و طلایه و جفیر. در این عملیات عراق از ۸ تیپ مستقل پیاده، ۳ تیپ نیروی مخصوص، ۵ تیپ زرهی و ۲ تیپ مکانیزه و چند یگان در قالب ۳ لشکر استفاده کرد.
۷ / ۴ / ۶۷ – تهاجم عراق در محور شاخ شمیران
۲۱ / ۴ / ۶۷ – حمله عراق با استعداد ۱۱ لشکر در جبهه های جنوب و تصرف غرب شوش و دزفول تا دهلران.
۲۷ / ۴ / ۶۷ – پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل از سوی جمهوری اسلامی ایران.
۳۱ / ۴ / ۶۷ – حرکت و تهاجم گسترده عراق با ۱۳ لشکر در منطقه شمال خرمشهر و جنوب اهواز. در این حمله نیروهای عراقی خود را به جاده اهواز خرمشهر رساندند و تلاش گسترده ای را طی سه روز جهت تصرف خرمشهر انجام دادند که با مقاومت رزمندگان اسلام به عقب رانده شدند.
۳ / ۵ / ۶۷ – حمله منافقین با حمایت ارتش عراق به غرب اسلام آباد و انجام عملیات مرصاد توسط رزمندگان اسلام و شکست سنگین منافقین در این عملیات
۱۰ / ۵ / ۶۷ – عقب نشینی عراق به پشت مرزهای بین المللی در جنوب
۲۹ / ۵ / ۶۷ – اعلام رسمی آتش بس توسط دبیرکل سازمان ملل
