Views: 1
لحظه حضور محرمان حرم
زندگى در مکتب خداجویان به ارزش هایى برتر از اعتبارات مادى متکى است. از این روى هر گاه اراده کنند زنجیرهاى تعلق را گشوده، چون مرغى سبک بال تا بىکرانههاى کمال بال و پر مىگشایند.< درک راستین چنین مکتبى و تلاش در مسیر آن، الگویى جاویدان فرا راه جویندگان ارزش هاى اصیل در عرصه اندیشه و عمل قرار مىدهد. تاریخ گواهى مىدهد که زنجیره آثار کمال یافتگان، از خلقت آدم تا به امروز، در هیچ برههاى قطع نشده و رنگ نباخته است؛ و آنان با حضورى آسمانى حجت بر زمینیان گشتند. صفحات درخشان کتب تاریخى انباشته از نام پرافتخار راه یافتگان و پویندگان جادههاى آرمانى واصلان کوى دوست است. در این سلسله نور بانوان فضیلتگرا فراوانند؛ بانوانى که با چنگ زدن به رشته ولایت الهى خود را از فرو رفتن در ارزشهاى خاکى رهانیدند و به مراتبى از درجات معنوى دست یافتند. گذر بر زندگى این فرزانگان زمینى و درک لحظههاى آسمانى شدن آنان، درهاى عروج را بر روى مشتاقان مىگشاید و براى لحظاتى ما را با کمال یافتگان همراه مىسازد. در این مقاله منظومهاى از اختران را، که بر گرد ماهتاب فضیلتها جمع شدهاند، معرفى خواهیم کرد. لحظه حضورالا و ان قم الکوفه الصغیره؛ الا ان للجنه ثمانیه ابواب ثلاثه منهما الى قم تقبض فیها امراه فى ولدى اسمها فاطمه بنت موسى و تدخل بشفاعتها شیعتى الجنه باجمعهم. آگاه باشید که قم کوفه کوچک است؛ بدانید، بهشت هشت در دارد که سه در آن به سوى قم است. بانویى از فرزندان من در آنجا رحلت مىکند که اسمش فاطمه دختر موسى است؛ به خاطر شفاعت او همه رهروان من وارد بهشت مىشوند. آن روز که صادق آل محمد(ص) در میان یاران این سخن را بر زبان راند، فرزندش امام کاظم (ع) کودکى خردسال بود. از آن روزها زمانى طولانى سپرى شد و حضرت کاظم (ع) بعد از سالها تحمل زجر و اسارت به دیدار حق شتافت و بار سنگین امامت را به فرزندش على بن موسىالرضا(ع) سپرد. دشمن خدا یگانه منبع انوار الهى را آرام نگذاشت و با ترفند شیطانى ولیعهدى، او را ناگزیر به مهاجرت به توس ساخت. سیل مهاجرت علویان و دیگر شیعیان از حجاز و ... در پى حضور امام رضا(ع) در ایران، موجب تقویت تشیع در این سرزمین شد. فاطمه معصومه (س) که داغ پدر بر قلبش سنگینى مىکرد، رنج راه به جان خرید و به شوق دیدار برادر پاى در مسیر ایران نهاد. بر اساس برخى اخبار ایشان در این مسافرت، تنها خادمى همراه داشتند. گروهى نیز همسفر بودن هارون یا حمزه برادر حضرت معصومه(س) را با ایشان قطعى مىدانند. یکى از محققین بر خلاف آراء عموم معتقد است: حمزه برادر فاطمه معصومه(س) به قم نیامد و شاهزاده حمزه مدفون در قم با شش واسطه به امام موسى کاظم علیه السلام متصل مىشود. اما آنچه بیشتر مورد توجه پژوهشگران معاصر است روایت مربوط به حمله حرامیان بنىعباس به کاروان مهاجران است که در این واقعه ۲۲ تن به شهادت رسیدند و حضرت فاطمه معصومه(س) نیز توسط آنان مسموم شد. این مطلب در حقیقت تایید روایتى است که همراهان حضرت در این سفر را تا حدود چهارصد نفر دانسته و به حمله حرامیان در ساوه نیز اشاره مىکند. بیمارى حضرت در ساوه آنچنان شدت یافت که وى را از ادامه سفر بازداشت. آل سعد که از سالها پیش دور از شرارت خلفا، در قم زندگى مىکردند، به محض اطلاع از بیمارى یادگار امام بر آن شدند وى را به قم انتقال دهند. موسى بن خزرج شبانه خود را به کاروان رساند، زمام شتر را گرفت، به سوى قم کشاند و نور دیدگان امام کاظم(ع) را در خانهاش جاى داد. حضرت معصومه تمام هفده روزى را که در قید حیات بود به عبادت گذراند و آنگاه براى همیشه چشم بر هم نهاد و به دیدار خدا شتافت. وفات حضرت معصومه را در سال ۲۰۱ هجرى ثبت نمودهاند. آل سعد با اندوه تمام، سردابى براى دفن بدن مطهرش حفر کردند، تا وى را بعد از غسل و کفن، در قبر قرار دهند. بحث این بود که، چه شخصى جسم مطهرش را در قبر بگذارد، سرانجام توافق شد پیرمردى فرزانه و پرهیزکار این کار را انجام دهد. در این میان دو سوار که نقاب بر صورت داشتند از دور دیده شدند آنان به جمعیت نزدیک شده از مرکب به زیر آمدند و بر جنازه مطهر فاطمه (س) نماز گزاردند و وى را دفن کردند. موسى بن خزرج بر تربت شریفش سایبانى از بوریا بر پا کرد و باغ بابلان (منطقه نسبتا وسیعى) را به عنوان قبرستان وقف نموده، محل عبادتش را نیز براى مسجد در نظر گرفت. محرمان حرمهر چند قم از زمان هاى قبل مورد توجه شیعیان بود، اما رویکرد عمومى پس از وفات یا شهادت حضرت معصومه (س) روى داد. کثرت امامزادگان و بزرگانى که وجود منور وى را چون نگینى احاطه کردهاند بهترین دلیل بر این مدعى است. تنها تا سال تالیف تاریخ قم حسن قمى (۳۸۵ ه ق) در مقبره بابلان بیست تن از امامزادگان به خاک سپرده شدند قبر بانوان از این گروه، در داخل روضه معصومه (س) و مردها در خارج آن واقع شده است. اسامى بانوان مدفون در داخل روضه حضرت معصومه به این صورت است: ۱- زینباین بزرگوار را برخى دختر امام جواد(ع) دانستهاند. او بعد از وفات حضرت معصومه (س) به قم آمد و گنبدى برمزارش ساخت. از احوالات و زندگى دختر بزرگوار امام جواد اطلاعى چندان در دست نیست. علامه حسن بن مطهر حلى در «المستجاد» و علامه طبرسى در «تاج الموالید» موقع شمردن دختران امام جواد(ع) نامى از وى به میان نیاوردهاند. اما حسن قمى در تاریخ قم که قدیمىترین کتاب درباره قم مىباشد به ورود، ساختن گنبد، وفات و دفن وى اشاره نموده است. ۲- ام محمددر تاریخ قم از وى به عنوان دختر امام جواد نام برده شده است مرحوم سید محسن امین در کتاب شریف اعیان الشیعه، در ترجمه اسحاق بن جعفر بن محمد(ع)، حکایتى از وى نقل کرده که کمال فضل و دانش او را نمایان مىسازد بنا بر نقل حسن قمى وى در حرم مطهر فاطمه معصومه (س) دفن شده است. ۳- میمونهاین بانوى محترمه دختر امام کاظم (ع) است. در کتاب المجدى، ارشاد مفید، و المستجاد علامه حلى نامش را در میان دختران امام کاظم (ع) ثبت کردهاند. وى از جمله مدفونین در جوار حضرت معصومه(س) مىباشند. حسن قمى از میمونه و دو خواهر دیگرش (زینب و ام محمد) به عنوان دختران امام جواد (ع) نام برده است. و از آنجایى که چنین نام هایى در میان دختران امام جواد وجود ندارد سخن وى تضعیف مىشود. ۴- میمونهاو، دختر موسى المبرقع بن على بن موسى بن جعفر است، بعد از بریهه، وفات یافت. میمونه از زنان عفیف و پرهیزکار بود. از اموال برادرش محمد، نیمى به ارث به او رسید و بنا بر وصیتش بعد از وفات در بیرون بقعه حضرت معصومه (س) دفن شد. و بر مزارش گنبدى مانند گنبد اول ساختند. بقعه متعلق به قبر وى در طرف شرق رودخانه و متصل به گنبد حضرت معصومه(س) است. ۵- ام اسحاقاو از بانوان ممتاز شیعه شمرده مىشود، و نزد محمد بن موسى بن محمد بن على بن موسى الرضا(ع) به خدمت اشتغال داشت. محمد بن موسى از نخستین کسانى بود که از کوفه به جوار حضرت معصومه (س) مهاجرت کرد. او که از سادات رضوى بود در سال۲۵۶ق در قم ساکن شد و در سال۲۹۶ نیز وفات یافت. در فضیلت و عظمت ام اسحاق همین بس که بعد از وفات در کنار حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد. تاریخ قم (حسن قمى) آرامگاه او را متصل به قبر ام حبیب و در کنار قبر حضرت فاطمه معصومه(س) مىداند. ۶- ام حبیبوى را مادر امکلثوم، دختر محمد، دانستهاند. او خدمتگزار ابوعلى محمد اعرج بن احمد بن موسى بود. و بعد از وفات میمونه چشم از جهان فرو بست. محل دفن ام حبیب را بقعه حضرت معصومه (س) نگاشتهاند. ۷- ام قاسماو دختر على کوکبى است و بعد از میمونه و ام حبیب وفات یافت. محل دفن وى بقعه دوم در حرم مطهر حضرت معصومه(س) است. ۸ - ام احمددختر موسى مبرقع است که بعد از وفات در جوار حرم حضرت معصومه(س) مدفون شد. برخى معتقد هستند وى همان ام محمد است.< مکان هاى دیگرى نیز غیر از محدوده حرم به جایگاه خاکسپارى بانوان قبیله نور اختصاص یافته است. مانند: چهل اختران، خاک فرج، دروازه قلعه، چهار امامزاده، نجم آباد، خدیجه خاتون، قمرود، زآلون آباد، صرم، قهستان و وشنوه. این بانوان عبارتند از: ۱- زینباو را دختر موسى مبرقع مىدانند. آنگونه که عباس فیض معتقد است ساختن گنبد بر مزار فاطمه معصومه(س) توسط این شخص انجام گرفته است. او بعد از تصرف در اموال برادر مرحومش قدرت مالى یافت و دست به مرمت مزار فاطمه معصومه(س) زد، در سال ۳۲۵ رحلت کرد و در کنار قبر برادرش محمد بن موسى، در چهل اختران به خاک سپرده شد. البته این موضوع که آیا وى جداى از زینب دختر موسى بن جعفر(ع) است؟ یا در ذکر نسب آن دو، اشتباهى رخ داده و هر دو، یک شخص هستند جاى تحقیق وجود دارد. ۲- ام حبیباو دختر احمد بن موسى بن محمد جواد بن على بن موسى بن جعفر(ع) است. بر اساس نقل شجره طیبه، ام حبیب به همراه فرزندان برادرش محمد اعرج از کوفه به قم آمد و در قم ساکن شد. آن بانوى پرهیزکار، بعد از وفات در مشهد محمد بن موسى مبرقع یا بابلان دفن شد. ۳- بریههاو دختر ابوعلى است و همراه دیگر خواهرانش فاطمه، ام سلمه و ام کلثوم و نیز پدر گرانقدرش على و عدهاى دیگر از علویین در محل قبر مذکور( قبر پدرش) به خاک سپرده شدهاند. ۴- بریههاو را دختر جعفر بن امام على الهادى(ع) ذکر کردهاند. وى از زنان پرهیزکار و مورد احترام مردم قم بود و همسرش موسى مبرقع فرزند امام محمد تقى (امام جواد) شمرده مىشد. بریهه بعد از وفات در محله موسویان، نزدیک آرامگاه حمزه بن موسى بن جعفر و در کنار قبر همسر گرامىاش، به خاک سپرده شد. ۵ - فاطمهاو دختر محمد بن احمد بن موسى مبرقع بن محمد بنعلى الرضا(ع) است و از راویان حدیث به شمار مىرود. علامه نجفى از سید محمد غمارى شافعى روایتى نقل مىکند که نام این بانوى بزرگوار در سند آن به چشم مىخورد. روایت چنین است: عن فاطمه بنت الحسین الرضوى عن فاطمه بنت محمد الرضوى عن فاطمه بنت ابراهیم الرضوى عن فاطمه بنت حسن الرضوى عن فاطمه بنت محمد الموسوى عن فاطمه بنت عبدالله العلوى عن فاطمه بنت حسن الحسینى عن فاطمه بنت ابىهاشم الحسینى عن فاطمه بنت محمد بن احمد بن موسى المبرقع. عن فاطمه بنت الامام الحسن الرضا(ع) عن فاطمه بنت موسى بن جعفر(ع) عن فاطمه بنت الصادق جعفر بن محمد(ع) عن فاطمه بنت الباقر محمد بنعلى(ع) عن فاطمه بنت السجاد على بنالحسین زینالعابدین(ع) عن زینب بنت امیرالمؤمنین(ع) عن فاطمه بنت رسول الله(ص) قالت قال رسول الله(ص): الا من مات على حب آل محمد مات شهیدا. آگاه باشید هر که بر دوستى آل محمد بمیرد، شهید مرده است. فاطمه در شب پنجشنبه سال ۳۴۳ سراى خاکى را وداع گفت او در کنار بقعه موسى المبرقع، در چهل اختران قم، به خاک سپرده شد. ۶ - صفورااو از نوادگان على بن ابیطالب(ع) شمرده شده و بقعهاش پشت بارگاه امامزاده خاکفرج قم واقع شده در کنارش عموى او (محمد) نیز دفن شده است. فیض او را دختر طیب از فرزندان عمر الاطراف بنعلى بن ابیطالب(ع) مىداند. گنبد و حرم این بانوى پاکدامن در سال ۳۷۸ ه.ق ساخته شد. گروهى نیز بر این باورند که عمر بنعلى بنابیطالب دو همسر برگزید که صفورا یکى از آنان است. نکته جالب این است که صفورا، به حروف ابجد برابر با عدد ۳۷۸ یعنى سال وفاتش است. این احتمال وجود دارد که چون تنها، سال وفات این بانو معلوم بوده، مؤمنان به حروف ابجد روى آورده او را صفورا نامیدهاند.< ۷- خدیجهبقعه وى در قریه «خدیجه خاتون» واقع شده است. در یکى از کتیبههاى بقعه این عبارت نوشته شده است «ذکر القدیم اعلى و بالتقدیم اولى، امر بتجدید بناء مشهد المقدس مضجع المعصومه سیده النساء خدیجه بنت الامام المعصوم جعفر بنالامام الباقر على بنالحسین بنامیرالمؤمنین على بنابیطالب علیهم الصلاه و السلام» و به این طریق نسب وى را به امام صادق(ع) رسانده است. عباس فیض که در زمینه قم شناسى از محققان ارجمند به شمار مىرود در تالیف پربارش گنجینه آثار قم خدیجه را از نوادگان على بنحسن العلوى العریضى و از دودمان على بنجعفر مىداند و مىگوید: آنچه که اهل محل درباره وى معتقدند که نامبرده فرزند بلافصل امام صادق(ع) و عمه فاطمه معصومه(س) است با هیچ مستند و منطقى وفق نمىدهد چه بر این که در آن عصر هنوز موقع مناسبتى براى هجرت سادات و سکونتشان در روستاهاى قم به وجود نیامده بود و در میان دختران امام صادق هم که با اختلاف سه تا شش تن نامبرده شدهاند اصولا خدیجه نامى وجود ندارد. ۸ و۹ - زینب، مریماز این دو به عنوان دختران امام موسى بن جعفر(ع) نام برده شده است و در بقعه خدیجه خاتون دفن شدهاند. و نوشتهاى که از بقعهاى (روى خشت) به دست آمده با عبارت ذیل این نسب را بیان مىدارد «هذا ضریح اولاد الامام المعصوم موسى بن جعفر(ع) و هما ...» بر روى خشت دوم چنین مىخوانیم « ابن موسى علیهماالسلام و الاختین اسمهما و زینب و مریم بنتا الامام الشهید المطهر موسى بن جعفر علیهماالسلام». بر کتیبه سنگى ایوان شرقى بقعه این عبارت دیده مىشود: «هذا مرقد المطهر المعصوم امام زادگان واجب التعظیم و التکریم شاهزاده عبدالرحمن و عبدالله و ابنا موسى بنجعفر علیه السلام و زینب خاتون و فاطمه خاتون و خدیجه خاتون، و مریم خاتون و رقیه خاتون بنات موسى بن جعفر علیهماالسلام». البته امام موسى بن جعفر(ع) دخترى به نام مریم نداشت از این روى احتمال مىرود که به خاطر قداست نسب اشخاص تنها به آخرین نسب که طبیعتا به ائمه ختم مىشود، اشاره شده باشد بنابر این تمام این افراد احتمال دارد از نوادگان آن امام معصوم باشند. اصل این بقعه در دوره ایلخانیان ساخته شده، ولى در دوره صفویه مرمت شده است. ۱۰ و ۱۱ - حلیمه، زینباین بانوان نیز از نوادگان امام کاظم (ع) شمرده مىشوند. شیخ مفید از حلیمه و زینب به عنوان دختران امام کاظم نام مىبرد همچنین در «تاریخ موالید الائمه و وفیاتهم» نیز از این دو در بین دختران امام کاظم نام برده شده است.< محل دفن این دو در بقعه چهار امامزاده واقع، در قهستان قم در دو بقعه کنار هم است که یکى از آنها به حلیمه اختصاص دارد. بر روى صندوق مزارش کتیبهاى که با صلوات کبیره و تاریخ «غره شهر جمادى الاولى سنه اثنتین و ثلاتین و الف من هجره النبویه صلى الله علیه و اله العبد نور الله بن حبیب الله» مزین شده دیده مىشود.< بر صندوق مزار دیگر، که به زینب، از نوادگان امام کاظم (ع) منسوب است، صلوات بر معصومین که چنین ختم مىیابد دیده مىشود «... والحجه القائم الخلف الصالح الامام الهمام المنتظر محمد المهدى». محمد، حسین، حلیمه و زینب، علویان خفته در این بقعهاند که همگى از نوادگان امام کاظم(ع) شمرده مىشوند. ۱۲- فاطمهاو دختر قاسم بن احمد بوده، همراه برادرش احمد بن قاسم بن احمد بنعلى بن جعفر الصادق(ع) در محله دروازه قلعه ساخته شده است. او مادر محمد عزیزى است؛ محمد عزیزى فرزند عبدالله بن حسین بن على بن محمد بن امام (خیابان معلم، فلکه معلم) دفن شد. فاطمه در مقبره مالون مدفون است. بقعه این مقبره احتمالا در سال ۷۰۸ ه ساخته شده است. حسن قمى نسب وى را چنین بازگو مىکند: «سید محمد بنعبدالله عزیز بن حسین بنعلى بن محمد دیباج بن امام جعفر صادق و مادرش فاطمه بنت قاسم» سید در اواخر قرن سوم براى زیارت عتبات عالیات با کاروانى راهى بغداد شد. در نزدیکى نهروان با گروهى از راهزنان رو به رو شد و به قتل رسید مهاجمان با بىرحمى سر از تن او جدا کردند همراهان تن او را به قم آورده در نزدیکى مسجد رضائیه به خاک سپردند و پس از دفن بر مزار قبرش قبهاى ساختند. درباره فاطمه گاه نظرات متفاوتى دیده مىشود برخى او را خواهر احمد بن قاسم بن احمد بنعلى بن جعفر بن محمد بنعلى بنالحسین یاد کرده و مىگویند در جوار برادرش مدفون است و برخى او را فاطمه دختر احمد بن قاسم بن احمد بنعلى بنجعفر الصادق(ع)، همسر عبیدالله بنعزیز بن حسین بنعلى بن محمد دیباج بن محمد الصادق(ع) و مادر سید سربخش شمرده، آرامگاهش را در کنار مزار شاهزاده احمد بن قاسم، پدر گرانقدرش، دانستهاند. ۱۳ ،...،۱۶ - خدیجه، سکینه، فاطمه و رقیهمزار این چهار تن در بقعهاى، در قسمت شرقى شاهزاده طیب و طاهر در اراضى نجمآباد، واقع است. انتساب آنان به امام سجاد بر اساس لوح مزار آنهاست. احتمال مىرود این بانوان از دختران ابوطالب محسن بن حسین بنعلى بنعمر بنحسن الافطس باشند چه قبر پدرشان نیز در همان نزدیکى است. این احتمال از آن جهت تقویت مىشود که در بین دختران امام سجاد نامى از سکینه و رقیه برده نشده است. ۱۷- رقیهاین بانوى پرهیزکار در بقعه شش امامزاده واقع در روستاى قمرود قم آرمیده است. در آن مکان به غیر از وى، محمد، حسن، قاسم، حمزه و خالد نیز دفن شدهاند. نسب این امامزادگان به امام موسى کاظم(ع) مىرسد. برخى از محققان احتمال دادهاند که (محمد، حمزه و خالد) فرزندان ابوجعفر محمد صورانى بن حسین بن اسحاق بن امام کاظم(ع) باشند. ۱۸- سکینهاو را از نوادگان امام کاظم دانستهاند. احتمال دارد که او، سکینه دختر حسین بن محمد بنعلى بن قاسم بن عبدالله بن موسى کاظم(ع) باشد. سکینه، مادر سید مطهر فرزند على بن سلطان محمد شریف است که در قم دفن شده است. محل قبر وى در سى کیلومترى شرق قم، نزدیک جاده کنونى قم - کاشان و در حوالى ویرانههاى قاسمآباد، که کنار راه قدیم و نزدیک دهکده زالونآباد است، دیده مىشود. ۱۹- زینباو در بقعه سلطان محمد، در روستاى صرم دفن شده و از فرزندان با واسطه امام کاظم است این دهکده در جنوب شرقى قم قرار دارد. ۲۰- معصومهآرامگاه این بزرگوار در روستاى کهک قهستان قم واقع شده و این بانو از فرزندان با واسطه موسى بن جعفر(ع) شمرده مىشود. بناى این مزار مربوط به دوره صفوى است و تعمیر آن توسط شاه بیگم، بانوى نیکوکار دوره صفوى انجام یافته است، شاه بیگم در سال۹۶۹ وفات یافت و طبق وصیت خود در حرم حضرت معصومه دفن شد. ۲۱ و ۲۲- ام سلمه، ام کلثوماین دو دختران محمد بن احمد بن موسى مبرقع هستند و در چهل اختران دفن شدهاند، در کتیبهاى که در ساختمان بزرگ کنار بقعه موسى مبرقع واقع شده سال ۸۵۱ نوشته شده است. ۲۳ ،...،۲۶ - شهربانو، حلیمه، رقیه، زینباین بزرگان در امامزاده هادى که در قریه "وشنوه" در هشت فرسخى قم واقع است دفن شدهاند. این بقعه در شمال روستا قرار دارد و پانزده امامزاده
